Helpt het openbaar debat?

Door: Tom van Doormaal

Op een wat langere rit door ons land, viel mij het aantal vlaggen op: prinsje of prinsesje jarig? Neen, onze driekleur hing ondersteboven uit protest.

Is dat een politieke aankondiging van een “omwenteling”? Dat nu ook weer niet, want wie in de politiek geeft een consistent geluid en geloofwaardig geluid over alle crisissen en al het gepruts? Die vraag is verontrustend. Komt het gezonde verstand niet meer aan de oppervlakte? Of is ons systeem zo gebrekkig geworden dat wij ons niet meer uit ons zelf geschapen moeras kunnen bevrijden?

Openbare discussie

Dat zijn wel vervelende vragen. We zien een moeizaam openbaar debat, veel gekakel, maar zelden praktische uitkomsten. Het woord kinderopvangtoeslag kennen we nog amper, de schade aan de woningen in Groningen is niet afgehandeld, om maar eens twee velden te noemen, waar je competent handelen zou mogen verwachten. De uitvoering van wat politiek als nodig wordt gevoeld, faalt nogal. Over buiten slapende asielzoekers durf ik het niet te hebben, want dat is erger dan beschamend.

Robert Reich, minister arbeidsmarkt onder Clinton, weigert invitaties voor talkshows. De media beslissen over twee immens belangrijke dingen: “(1) de onderwerpen ter bespreking; (2) hoe die onderwerpen worden ingekaderd. Deze twee besluiten zijn bepalend voor de onderwerpen waarop het publiek de aandacht richt (uit een bijna oneindig aantal dat dagelijks op borrelt) en wat daarover te bediscussiëren valt (uit een bijna oneindig aantal mogelijkheden.)”

Bepalende bureaucratie

Omgekeerde vlaggen en wezenloos gekakel op TV en in het parlement: hoe is het mogelijk geworden? Is het omdat de VVD meent dat “de markt” zijn werk moet doen, terwijl rechts eigenlijk niets vindt? Het lijkt er op, maar de PvdA heeft niet veel meer aan visie te bieden. De bureaucratie zou moeten uitvoeren, onder leiding van een politiek, met inspiratie en richting. George Orwell schreef in 1945, mijn geboortejaar: “Het punt is dat de relatieve vrijheid die we genieten, afhangt van de publieke opinie. Het recht is geen bescherming. Regeringen maken wetten, maar of ze uitgevoerd worden en hoe de politie zich gedraagt, hangt af van de algemene stemming in het land.”

Orwell heeft het over “politie”, maar het punt is natuurlijk hoe de bureaucratie de uitvoering van de politieke wensen regelt. Iedereen heeft het over beleid, de politieke wensen, maar heel weinig mensen kijken naar hoe je de uitvoering van die wensen regelt. Het debat over basisinkomen of groeiende ongelijkheid, komt maar niet echt los. En dat, terwijl de inflatie een loonronde van meer dan 5% zou rechtvaardigen.

Het wonderlijke is dat de spanning niet tot de EU-landen beperkt is. Ook in de V.S. ligt de inflatie in de buurt van 9%, stijgt de rente en dreigt massale werkloosheid. In de V.S. is een grote terugval in de moraliteit, die conservatief mag heten: ongewenst zwanger kun je daar maar beter niet zijn. Of ook hier een conservatiever moraal zal ontstaan, wacht ik in spanning af.

Sturing of de markt

Gedreven door de knorrigheid bestelde ik voor mijn vakantie een boek van Charles Lindblom, met als titel “The Market system”. Het is geschreven in 2001. Voor wie niet thuis is in de vaklitteratuur van politicologen: Lindblom was een makker van Robert Dahl bij het schrijven van “Politics, Economics and welfare” uit 1976, misschien de meest omvattende klassieker uit de politieke wetenschap. Daarna hebben zij niet meer samen gewerkt. Maar de helderheid van zijn schrijven is er niet minder om geworden, misschien door zijn Scandinavische achtergrond is zijn Engels zeer toegankelijk.

Instinctief vond ik dat het boek misschien zou bijdragen aan mijn worsteling met het marktgerichte denken van tegenwoordig. Het geloof in de markt is groot, met als centraal sentiment dat het openbaar bestuur zich niet met alles moet bemoeien. Dat is een gevoelen dat ik eigenlijk wel deel.

Maar het omgekeerde geldt ook: de politiek moet wel eens iets doen, de leiding nemen, iets bevorderen of verbieden. De woningmarkt is het mooiste voorbeeld. Ons land heeft nog steeds een jaloersmakende voorraad woningen in de sociale sector, omdat we ruim een eeuw hebben gedacht dat de overheid daarin moest optreden.

Ik ben na mijn vakantie gaan lezen en tot dusver voldoet het zeer aan mijn verwachtingen; de laatste zin die ik aanstreepte luidt: “Maar we moeten nog steeds weten welke soorten producten en welke soorten van prestaties kunnen worden gecoördineerd door de markt en welke niet.” (p.89) Dat is inderdaad de vraag.

Sturing van de politiek

Mooi idee van PvdA en GL: een prijslimiet op 1500 m3 gas. Maar met 5% loonsverhoging kunnen we niet verder, want de economische sleutelwaarden maken dat werkgevers en bonden niet durven. Je weet tenslotte niet wat de ECB doet met de rente en de gevolgen voor de woonlasten, etc…Of hoe het Poetin verder vergaat in zijn “militaire operatie”. Zo zijn alle factoren van belang onzeker.

Mijn hypothese is: tussen onze politiek en onze uitvoering van beleid botert het helemaal niet. De opvattingen van het parlement en de mogelijkheden van de ambtelijke uitvoering liggen te ver uit elkaar. Die spanning tussen politiek en ambtelijke uitvoering is zo groot dat er een permanente formateur Remkes rond loopt in Den Haag. Dat is iemand, die wel bruggen bouwt, maar een wonder is nog iets anders. Dat is eigenlijk nodig.

Sommige initiatieven waardeer ik: Kate Pickett weet hoe belangrijk de strijd tegen ongelijkheid is. Frans Timmermans ook. Frans heeft bewezen dat hij wel contact met de kiezers kan leggen. De sociaaldemocratie zou nu maar eens een keer vooruit moeten denken. Als de revolte van de omgekeerde vlaggen alsnog komt, moet Frans Timmermans het denken van de sociaaldemocratie op de schouders nemen. En een perspectief bieden aan de verwarde kiezers, die de weg kwijt zijn in de overvloed aan crisissen.

Advertentie