Door: Tom van Doormaal
Prachtig, de geboorte van een nieuw buzzwoord. De vraag is: waar komt het vandaan en betekent het iets? Machtsverschillen bestaan altijd, b.v. in de koppeling met genderrollen. Dus waarom gaat dit precies? Is de strijd gericht op dat verschil tussen mensen?
De eerste associatie bij mij is die met Elon Musk, die bij Twitter duizenden werkers ontslaat, terwijl die toch de waarde vertegenwoordigen die hij heeft neergeteld bij de aankoop van het bedrijf. Realiseren we ons de waarde van mensen, in hun samenwerken?
Laten we het simpel houden. We hebben werkgevers en werknemers; de werkgever moet voor een werkvloer zorgen, met behoorlijke verhoudingen. Als daar zorgen over bestaan hebben we personeelszaken, managers, vakbonden en ondernemingsraden, die iets kunnen doen. Er zijn veel regels over, er is jurisprudentie, de vakbonden en de rechters zijn waakzaam. Werken die voldoende?
En ineens hebben we affaires: de Gijs van Dijk affaire, de Arib affaire en nu weer Matthijs van Nieuwkerk affaire. Heeft de politiek daarin een zinvolle rol?
Affaires in de politieke marge
Iedereen bemoeit zich er mee. Er moet onafhankelijk onderzoek plaatsvinden, zegt men, maar ik vind dat niet. Dat deed de Volkskrant al. Pas de regels toe, zou ik zeggen, gedraag je als een goed werkgever, dus luister naar de mensen die voor je werken. Met diverse pleidooien heb ik niet veel moeite: Gerdi Verbeet wil “rolvastheid”. Mariette Hamer wil een “open cultuur”. Niets tegen. Het punt is: hoe kom je daar dichter bij?
Ik denk terug aan mijn eerste baantje, bij de Vara in Hilversum, ter ondersteuning van Ombudsman Marcel van Dam. Dat was niet een erg lieve of begripvolle baas, die ook vaak opwinding veroorzaakte in zijn directe omgeving. Het VARA management deed er aan wat kon, b.v. een vrouwelijke redactie, maar het vredestichten van Piet te Nuyl deed toen wat morsig aan. Het leek een beetje ritueel, maar het vermeed de groei van problemen tot onhanteerbaarheid en was daarom redelijk effectief.
Aan deze, wat morsige beheersingsrituelen, zie ik het in veel affaires ontbreken. Daarmee wordt het probleem van onevenwichtige verhoudingen minder hanteerbaar. Door extern onderzoek verdwijnt de kleinschaligheid ervan en wordt de focus gelegd bij de “daders”, terwijl het om de context gaat… Mijn stelling is: laat het probleem daar waar het hoort. Dat is: bij de betrokkenen, bij het interne management, bij een bond of bij de O.R.. Niet een derde of een buitenstaander er bij, want dat vergroot de onhanteerbaarheid.
In de politieke grensoverschrijdingen was dat meteen zichtbaar. Politici denken dat ze overal over gaan, maar dat is gelukkig niet zo. Zoals Gerdi Verbeet zei: het mankeert aan rolvastheid. Ik zou zeggen: laat een probleem hanteren of oplossen voor wie het is.
Kadisha Arib schijnt zich onprettig te hebben gedragen jegens ambtenaren, die werkten voor het parlement en die een ambtelijke baas, een ARAR en een O.R. hadden, die iets konden vinden van hun belevenissen. Misschien is het geprobeerd, maar opvallend is dat iedereen die een beschreven rol had kunnen spelen inmiddels weg is, zelfs de voorzitter van de O.R.. En ook mensen, die hun ”morsige”, remmende invloed hadden kunnen spelen, zo die er waren.
Niet de politiek had een rol, de zaak werd onhanteerbaar door het externe onderzoek, waar het presidium van de Kamer zich mee wilde bemoeien. De politiek schiep zelf de rel, zoals Arib haarfijn blootlegde. Punt blijft: waarom kon het probleem zo groeien? Een onvoldoende “open cultuur”, denk ik wel. Dat is nog zo, ondanks een opportunistische wapenstilstand.
De Omroepwereld
Mijn herinnering speelt me vast parten; de VARA vond ik destijds wat klungelig, maar ik vind het achteraf prima. Men poogde de verhoudingen wat te verbeteren, men poogde de opwinding te sussen. De Ombudsman was destijds populair, dus dat het management voorzichtig was met Marcel van Dam begrijp ik nu steeds beter.
En nu speelt de affaire Matthijs van Nieuwkerk. Als er vele tientallen mensen zijn met ingrijpende verhalen en klachten, illustreert dat mijn stelling: degenen die hadden moeten luisteren en optreden hebben dat niet gedaan en daardoor is het probleem gegroeid.
Vervolgens pleiten velen voor een onafhankelijk en extern onderzoek. Daarmee had Arib niets op. Matthijs volgt haar door een formele breuk met BNNVARA en te stoppen met programma’s maken.
Wat ik niet weet: heeft hij bewust gebruik gemaakt van de macht van het succes? Er wordt veel gezegd en geschreven, maar niemand heeft het over een kort hoofdredacteurschap bij het Parool. De financiële lading van zijn rol bij BNNVARA is groot geworden door zijn succes, dus de houding van “niet zaniken, want ik zorg hier voor het geld” lijkt plausibel en niet helemaal onbegrijpelijk.
Maar er had gezocht moeten worden naar tegenkrachten, door kleinschalige en interne interventies. Hamer wil daarvoor een open cultuur, maar hoe bereik je die? Dat zal niet lukken bij decreet of een wet. Hoe komen we aan een open communicatie op plekken waar de samenwerking tussen mensen intensief moet zijn en bepalend is voor het product? Elon Musk raakt er vermoedelijk miljarden door kwijt, omdat hij de betekenis van samenwerking tussen mensen van zijn bedrijf niet snapt. Maar doen wij het beter?
Rolvastheid
Moet elk incident tussen mensen op de werkvloer een probleem voor het management worden? Dat lijkt me eigenlijk wel. In de moderne bedrijfsomgeving zijn verhoudingen tussen mensen bepalend voor het bedrijfsproces. Maar het is een probleem dat zich binnen een bedrijf voordoet en dat dus ook binnen moet worden gehouden en opgelost.
Kunnen we daar als politiek een bijdrage aan leveren? Niet veel en niet direct. Naar mijn overtuiging door de belemmeringen voor de groei van die “open cultuur” weg te nemen en communicatie tussen uitvoerenden en middlemanagement te verbeteren. De positie van de Ondernemingsraad lijkt mij daarbij van grote betekenis.
Maar die positie bestaat al en is redelijk goed geregeld en beschreven. Wat helpt dan? Er moet minder “weggekeken” worden, het management moet iets minder terughoudend zijn, als er weer bonje wordt gemeld. Je bent ingehuurd om bonje tegen te gaan en hanteerbaar te houden. Mensen die vinden dat ze onheus worden bejegend en die het risico van spreken niet aandurven, verdienen daarvoor heldere routes en regels. Dat zou een klachtrecht bij de O.R. kunnen zijn. Daar zou wel wat kunnen worden verbeterd, ook in het bewustzijn en denken over dit probleem.
Tenslotte puzzelt de fixatie voor de grenzen. Waarom hebben we het daarover? Is dat meer dan vroeger? Ik neig tot tevredenheid: de arbeidsverhoudingen zijn geëmancipeerd aan het raken. Is dat zo op het gebied van gender, huidskleur, klasse achtergrond? Er moet nog wel wat aan gebeuren, lijkt me. Maar laten we de goede instrumenten kiezen.
Linksom! 
Weer een lekker stuk, Tom.
Ik ga straks inspreken omdat ik het gedrag van een beoordelende ambtenaar ongewenst vindt. De Ambtenaar beoordeelt niet, de ambtenaar stuurt en bepaalt welk project door burgers wordt ingevuld voor bewonersparticipatie. Tientallen jaren niets gedaan en dan een kleinerende ambtenaar. Dat verdient een open discussie zonder aanklacht. Als iet aangeklaagd moet worden is het ’t gebrek aan betrokkenheid van bewoners en de corporatieve samenleving die op wijkniveau ontstaat en Masterplan genoemd wordt.
Zeer mee oneens, Tom. Er is wèl onafhankelijk onderzoek nodig, dat is zowel voor de klager(s) als de beklaagde van belang. Wèl openbaar, want het gaat om gedragingen in de publieke sfeer. En er zijn wèl maatregelen nodig en mogelijk om dit gedrag te voorkomen en te bestrijden, zoals verbetering positie klokkenluiders. Grensoverschrijdend gedrag is een enorm groot probleem, enorm veel werknemers hebben daar last van en raken beschadigd, soms onherstelbaar. Het is een schande als mensen in een Partij van de Arbeid die misstanden in de arbeid bagatelliseren.
Tja Gerard, het verschil tussen ons zit in het begrip “publieke sfeer”. Ik heb het over gereguleerde verhoudingen tussen werkgevers en werknemers. Dat is in de ambtelijke sfeer zo (de griffier was de baas, er was een O.R. en een ARAR) en dat is bij de omroep ook zo. Dus blijf buiten die verhoudingen.
Over maatregelen zijn we het veel meer eens: voorkomen moet, bestrijden ook. Het gaat over mannen en vrouwen, over klassen, over huidskleur. Daarover bagatelliseer ik helemaal niets.
Onderzoek lijkt me niks; wie is de eigenaar van het resultaat en gaat iets doen met die uitkomst? Gaat het Rijk zich bemoeien met wangedrag van presentatoren in Hilversum? Dat lijkt me een dwaalspoor. Er is van alles aan te doen, om dit gedrag te beheersen en te beperken. Daar schrijf ik juist over; daarom bemoei ik hiermee.
Het is dus niet een schande dat ik misstanden bagatelliseer, het is grensoverschrijdend dat jij me in die hoek probeert te zetten.
Bij Arib niet zo. Zij was de gewraakte persoon, en de ambtelijke leiding behoorde bij de klagers. Met rolvastheid bereik je dan niets. Vond het vooral gebakken lucht van Verbeet. En wellicht zijn er ook bij publieke omroep regels nodig. Ja, zo nodig door het Rijk. Zelfregulering gaat te vaak mis. Door te stellen dat het allemaal binnen huidige kaders kan, bagatelliseer je m.i. wel.
Natuurlijk gaat zelfregulering vaak mis. Maar we moeten leven met de gedachte dat we niet alles onder controle hebben. Inderdaad, roepen om open cultuur of rolvastheid brengt niets. Wie moet wat met wat?
Daarom ben ik kritisch over onderzoek van onafhankelijke derden. Dat levert een duur rapport op voor een lade. Maar onderzoek eisen bevredigt lekker.
Het is alleen heel duidelijk wie heeft verzuimd, wie heeft weggekeken en nagelaten. Die wil ik graag in de schijnwerpers hebben.
Natuurlijk moet er ook beter klachtrecht, bescherming, etc. komen. Maar het stukje richt zich tegen de reflexmatige reacties, waarin iedereen schande roept om dan vergeten te zijn waar het over ging als het rapport verschijnt. Wie moet iets doen met de bevindingen?