Door: Tom van Doormaal
Als ik het propaganda materiaal voor de komende verkiezingen door kijk, lees ik:
‘Een campagne die onze strijdbaarheid zichtbaar moet maken op tv, radio, sociale media, en in de kranten. Lokaal, regionaal en nationaal’.
‘Een kans om Nederland een andere richting in te sturen. Een richting die sociaal, duurzaam, en eerlijk is. Waarin we naast elkaar gaan staan, in plaats van tegenover elkaar’.
Je vraagt je af wie hier wordt toegesproken; partijgenoten vermoedelijk, niet potentiële stemmers. Maar wat bieden we hen? “Sociaal, duurzaam, eerlijk…”Mag ik het een beetje schraal noemen, deze slagwoorden, hoe nuttig ook. Een actueel probleem lijkt mij het handelen van het bestuurssysteem, de crisissen waar we mee te maken hebben. Daarover lees ik weinig.
Dat is de rationele inhoud, die ik mis.. De emotionele kant is het sociale sentiment dat onze verzorgingsstaat tot stand bracht. Het gevoel overheerst bij mij dat de partij der sociaaldemocraten vooral met zichzelf bezig is. Dat is niet om goede lokale partijvrienden te bekritiseren, vermoedelijk hebben ze ook vaak dat gevoel. Waar is onze emotionele verbinding?
Selectie van politieke leiders
Moet ik me, als witte ‘zeven vinkjes’ hetero met goede opleiding en een loopbaan in de Randstad, geen illusie maken over een vooraanstaande positie in de partij? Die heb ik niet, want ik ben bejaard, maar misschien ligt het toch anders.
Een anekdote over selectie van ambtsdragers. Robert Reich, de slimme pensionado die minister arbeidsmarkt was in de regering Clinton, beschrijft zijn selectie. Bij de training werd hem verteld dat hij geen inhoudelijke antwoorden moest geven. Dat vond hij lastig, want dat is wat een professor altijd doet. “U moet begrijpen…” zei de voorzitter, terwijl hij achter de tafel vandaan kwam die als namaak spreekgestoelte voor de selectiecommissie dienst deed: “Deze hoorzitting is niet bedoeld om uw kennis te testen. Het is bedoeld om uw respect te testen. Voor hen.”
Het verhaal wordt dan hilarisch. Het ging niet om antwoorden, maar om respect te tonen. Ik ben het eens, senator. Ik weet het niet, senator. Ik ga daar goed naar kijken, senator.
De regels zijn simpel. “Verdedig je niet. Geef geen college. Bijt niet in het aas”. Reich is toch wel verbaasd. “Ik moet toch antwoorden op vragen?” De instructie luidt: “Ja en nee. U moet reageren (respond) maar geen antwoord geven. (answer) Dat moet niet. Dat wordt niet verwacht.” Reich heeft er nog moeite mee: “wat is het verschil tussen reageren en antwoorden?”
“Respect”. De voorzitter roept het hem luidkeels toe. College geven doe je maar aan de universiteit, maar als je college geeft tijdens de selectie hearing respecteer je de politici niet.
Reich vindt het lastig, maar uit het vervolg blijkt dat het hem, met aarzelingen en kleine uitglijders toch lukt. Het is tamelijk cynisch en humoristisch opgeschreven. Voor een functie als minister heb je “respect” te tonen jegens de volksvertegenwoordigers. De inhoudelijke kennis wordt kennelijk geacht door de voordracht aanwezig te zijn.
Het idee lijkt me aardig: kandidaat-ministers laten solliciteren bij het parlement.
Netwerken
Maar wordt de politiek daar open van? Is de politiek gevoelig voor de zeven vinkjes van Joris Luyendijk? Volgens Willeke Slingerland is het antwoord ja: “Joris Luyendijk beschrijft in zijn laatste boek hoe iedereen geneigd is om soortgelijken om zich heen te verzamelen. Mensen worden gevraagd en benoemd, niet omdat ze zo geweldig zijn, maar simpelweg omdat ze op de ander lijken en naar verwachting niet lastig zullen zijn.”
Maar de vrije markt beschermt ons daar toch tegen? Niet echt. De vrije markt was ooit bedoeld om de beste resultaten voor het beste tarief te krijgen. Maar in de praktijk worden lang niet altijd de beste, maar wel de ‘vertrouwde’, bekende partijen gekozen. Ook in de politiek werkt het zo.
Willeke Slingerland gebruikt de term “Netwerkcorruptie”, die wat hijgerig lijkt; waarom die term?
‘Netwerkcorruptie is een fenomeen waarin mensen die elkaar kennen, op lokaal of op nationaal niveau, een exclusief netwerk vormen dat anderen uitsluit. De leden zijn zeer loyaal en solidair en laten geen kritiek toe. Dat staat haaks op de beginselen van de democratie, zoals openheid, transparantie, eerlijkheid en toegankelijkheid. Vandaar het woord corrupt. De netwerken ontstaan onbewust en organisch, over lange tijd, waarin ze steeds sterker worden.’
Willeke Slingerland is geïnterviewd door HP/de Tijd en gepromoveerd op het begrip netwerk corruptie. Het gaat niet op duistere steegjes, sinistere samenzweringen en gevulde enveloppen, maar om het gebrek aan openheid, waardoor de netwerken zich kenmerken. Het vinkjes-verhaal van Luyendijk past daar naadloos bij.
Dan komt in het voorbijgaan de verklaring. Zij zegt: de verzuiling heeft afgedaan, maar het poldermodel bleef, waardoor de selectie van individuele personen steeds belangrijker werd, ook voor de machtsverdeling. Volgens verkiezingsonderzoek klopt dat aardig. De oude partijen van de verzuiling (CDA, PvdA,) stellen weinig meer voor, terwijl loslopende individuen een behoorlijke greep op de kiezer tonen.(Omtzigt, van der Plas)
Hoe zouden we het functioneren van politieke partijen kunnen verbeteren?
Ledendemocratie
Een thema dat in de partij speelt is de ledendemocratie. Als ik dat probeer in te vullen, dan zou ik zoeken naar verbindingen tussen leden en vertegenwoordigers, via vaste mechanismen. Maar via ontwerp moties en massale congressen? Daarin is het partij establishment doorkneder dan het gewone lid.
Vaak vraag ik me af waarom ik nog lid ben van de PvdA. Dat ben ik sinds de jaren zeventig, dus grillige partijvoorkeuren heb ik niet. Maar ik word wel geplaagd door opvattingen, waarvan ik denk dat de partij ze mag kennen. Niet voor niets produceer ik verhalen voor Linksom…
“Als het in de uitvoering niet goed gaat ontstaan er gemakkelijk incidenten. Dat stimuleert een sterk op incidenten gerichte verantwoordingscultuur. Vervolgens blijkt dat effectuering van de ministeriële verantwoordelijkheid door de minister ter verantwoording te roepen, de uitvoeringsproblemen niet of slechts beperkt oplost.”
Mijn trouwe lezers zullen deze boodschap herkennen. Niet ik heb die opgeschreven, maar de Raad van State deed dat. (Advies Ministeriële verantwoordelijkheid, 30-11-22)
Nog een citaat:
“Er zou een betere verdeling in aandacht moeten zijn tussen wetgeving, beleid, uitvoering en toezicht. Op dit moment buigen zowel de Tweede Kamer als het kabinet zich daarover. Het kabinet heeft onlangs een eerste analyse van de uitvoeringsproblematiek die op dit moment aan de orde is, gepubliceerd.”
Ik snap dat niet iedereen warm wordt van dit soort inzichten. Maar het gevoel dat bij mij toeneemt is dat de discussie met soortgenoten en verwanten, ons steeds verder verwijdert van de democratie op het niveau van de straat. Wij zullen moeten begrijpen waarom wij de toeslagen kinderopvang, de mondkapjeshandel van Siewert, de schade in Groningen, etc niet kunnen oplossen.
Ik weet het: mijn onderwerpen zijn ook niet voor de democratie van de straat en het dorp, Maar de problemen wel. Als de kiezer niet kan vertrouwen dat zijn stem het verschil gaat maken, kiest hij voor een eenling of avonturier. Liefst voor een competente en harde werker, type Pieter Omtzigt.
Luisteren naar leden zou kunnen helpen.
Linksom! 
Tom van Doormaal, ik lees dat je met een trouw lidmaatschap van de PvdA je ook de werkelijke betekenis daarvan afvraagt. Ik weet dat jij een nauwgezet sociaal Democraat wilt zijn, maar ik beproef in jouw verhaal twijfel en frustratie over de PvdA.
Jouw ergernis heeft mijns inziens veelal te maken met de kloof tussen de elitaire PvdA en de mensen waarvoor die partij als arbeiderspartij ooit stond opgesteld.
Behalve dat het neoliberalisme heeft toegeslagen in de PvdA is de partij overgenomen door hoogopgeleiden. Niet vreemd is dat verschijnsel want de mondigheid droeg ertoe bij dat bijna alle 150 volksvertegenwoordigers academisch geschoold zijn. Vaak missen zij dan ook het inzicht op de gang van zaken in de werkelijke wereld. Sterker noch, ze zorgen gewoon voor zichzelf.
Ik persoonlijk geloof niet meer zo in een goede werking van volksvertegenwoordiging. Dat heeft te maken het egoïsme in de mens alswel ideologie en een complexere samenleving. De voorbeelden daarvan (Toeslagenaffaire) komen met regelmaat naar buiten. Naar mijn mening zou het goed zijn om nu al een parlementaire enquêtecommissie in te stellen m.b.t de nieuwe pensioenwet.
Kortom Tom, je verhaal is goed. Ik ben in de laatste uren van 2022 opnieuw lid geworden van ‘arm links’.
Leuke, maar ook wat droeve reactie, Jan.
Ik hoor ook tot de hoogopgeleiden, met “zeven vinkjes”, maar heb ook tot mijn knieën in de blubber gestaan. En ja, ik raak ook wel geprikkeld door de distantie van onze vertegenwoordigers en partijbonzen, als iemand het waagt iets te vinden.
Maar, zoals Cruyff ons voorhoudt: “je mot schieten, anders ken je niet scoren…”
Dus ik probeer paadjes te zoeken naar radicale en socialistische oplossingen voor problemen. Ik heb gezien hoe gemeentelijke woningbedrijven werden opgeheven, waardoor gemeenten de greep op hun lokale sociale woningmarkt kwijt raakten. Ik zie hoe de strijd tegen de inflatie vooral de familie modaal pijn doet, terwijl de winst van de bedrijven volstrekt onaangetast blijft.
Ik zie de fragmentarische wijze waarop het congres wordt geprogrammeerd in 36 moties. De partijleiding zelf wil dat het over één onderwerp gaat, die moties, maar serieus praten over een andere samenleving betekent dat je het over alles hebt.
Natuurlijk wordt het daar ingewikkeld van: maar ik zie solisten in het parlement die van die ingewikkeldheid geen last hebben. Daar zouden onze partijbonzen eens wat meer naar moeten kijken.
Ik ben blij dat je mee wilt doen.