Door: Tom van Doormaal
Er was wel iets ter overdenking na de verkiezingen. Onze partijleiding vond dat links een overwinning had behaald, maar die ene zetel leek me een magere basis voor jubel. Het leger beschouwers en duiders spreekt van een kloof tussen de Randstad en de provincies. Als je naar de kaartjes van de uitslagen kijkt, denk ik dat dit klopt. Maar zouden nieuwe coalities met BBB daar veel aan veranderen?
Vertel elkaar heldere verhalen, zou mijn eerste aanbeveling zijn. Ik heb vrijwel alle debatten uitgezeten, maar vrijwel geen plausibele gedachte of sluitende redenering gehoord. Natuurlijk: wonen is een recht, dat vindt de halve wereld, een gezond bedrijfsleven draagt bij aan het nationaal inkomen maar wat zeg je dan precies? Zullen we wat preciezere doelen stellen en pleiten voor realistische en uitvoerbare verandering?
Onteigening
Er valt mij iets op: de geringe aandacht voor het begrip “onteigening”. BBB heeft vooralsnog maar één breekpunt: de gedwongen onteigening van boerenland. Daarmee krijg je de stikstof emissie niet echt teruggedrongen, maar het zou de fictieve stikstofruimte groter maken, als je omschakelt naar biologisch boeren of woningbouw. BBB wil het beleid verbouwen, maar dat wil niet zeggen dat het stikstofbeleid geheel van tafel moet. Als 2030 te snel is en 2035 wel goed kunnen we het wellicht eens worden over 2033? Daar hebben we geen ervaren bestuurders voor nodig.
Het huisvestingsbeleid heeft een paar gebreken: dominant is de gedachte van de Jonge dat “een stok achter de deur” de kans biedt bouwlocaties te verwerven. Maar hoe het Rijk de grond moet verwerven, anders dan door onteigening, blijft nogal impliciet. “Hou je mond over de grond” was de slogan in de periode Den Uyl: dat was terecht, want uiteindelijk viel zijn kabinet over de grondpolitiek. De praktische vraag is in mijn ogen of het Rijk door op de markt mee te doen met aankopen met gemeenschapsgeld van de lastige grondeigenaren af kan komen. Sociaal bouwen kost per definitie geld, dus ontwijken van dit probleem is onterecht.
Nog een voorbeeld: de pensioenen. Wat ik er van begrijp is dat de fondsen flexibel worden gemaakt, zodat de rechten met de beleggingsresultaten kunnen schommelen. BBB is daar tegen en lijkt zich tegen de goedkeuring in de Eerste Kamer te zullen verzetten. Misschien omdat de nieuwe systematiek als een inbreuk op het eigendom wordt beschouwd? Dan ben je bij boeren aan het verkeerde adres. Ze hebben wel een binding aan de dieren en hun grond, maar van reserveren en ondernemen hebben ze ook verstand. Misschien moet dit probleem nog eens worden hernomen.
Leren we ook lessen uit het verleden of van het verleden? Ik ben bang dat we wat meer aan geschiedenis moeten doen. Door de Franse Revolutie importeerden we de mensenrechten in onze wetgeving. In de verklaring over die mensenrechten valt te lezen dat de eigendom heilig en onschendbaar is. De Franse Revolutie was geen sociale of socialistische, maar een burgerlijke revolutie, het begin van onze individualiserende samenleving, niet met het collectieve heil als hoeksteen, maar de individuele eigendom. De aftrekbare hypotheekrente is er een expressie van.
Verkiezingen
Een beetje verbluft kijken we naar de verpletterende overwinning van BBB. Ik schrijf een beetje, want maanden geleden zag het er al uit dat van der Plas en Omtzigt, als ze allebei campagne voerden dicht bij een parlementaire meerderheid zouden komen.
Maar het principe hoeft niet op de helling: het volk wordt geacht het hoogste gezag te bezitten en de meerderheid moet beslissen over de handelingen waarmee ons lot wordt vormgegeven. Wat gaat daar niet goed in? Het publieke belang moet door een democratische vertegenwoordiging worden besproken en de drijfveren en resultaten moeten worden getoond, de botsingen van strategische inzichten begrijpelijk worden gemaakt.
Vervult ons parlement deze oer functie? Hiermee komen we in de buurt van de opmerkelijke overwinning van BBB. Ik denk dat Caroline van der Plas gelijk had, zeggende dat de mensen vroeger thuis bleven, maar dat de boze kiezer nu is opgekomen. Kijkend naar de cijfers is dat waarschijnlijk.
Maar waarom is de kiezer boos? Daarvoor zijn goede gronden: de affaires (schade Groningen, afhandelen toeslagen, beveiliging kroongetuigen, woningnood, ongelijkheid) bestaan al vele jaren en de oordelen van diverse parlementaire enquêtes worden door de minister president Rutte behendig ontweken. De staat is niet almachtig, maar dom en incompetent en weigert verantwoordelijkheid te nemen. Het Parlement is woedend, maar volgzaam tegelijk.
Hoe komt dat? De ontzuiling en de media hebben voor een sterke individualisering gezorgd van ons politieke proces, waardoor de plaats van de macht “leeg” is geworden. MP Rutte zit er wel, maar wat doet hij nu precies aan problemen? De enquête over de mijnbouwschade is nogal onthutsend, want echte leiding of sturing van hem was er niet. De coalities en de beleidsvorming zij zo complex dat een ideologische profiel van de aanvoerder van de regering ook niet erg voorstelbaar is. Daarom zit Rutte al heel lang op de stoel van MP, zonder veel wapenfeiten, die aan hem te koppelen zijn.
Linksom!
De VVD zag wel iets in de tweestrijd linksom of rechtsom. Grappig: Karl Marx zou zeggen: arbeid of kapitaal. In de discussie kwam een wonderlijke standaard op gang. Verwijten of dure plannen werden gepareerd met het simplisme dat goede en gretige bedrijven moesten zorgen voor de welvaart en inkomen. Maar is dat nu echt waar? Een enkele industrieel vertelt of dreigt dat zijn bedrijf vertrekt, maar misschien is dat niet zo gek; dan hoef je de rommel niet op te ruimen, als door fouten een groot faillissement ontstaat.
Ik vond het geen aannemelijke repliek van Rutte. Dubbelzinnig voorbeeld: in de Wieringermeer is een groot windpark gebouwd, mooi. Schone energie, denk je. Maar op korte afstand staat een gigantische blokkendoos van Microsoft, die die groene energie slurpt. Kunnen we eens een som maken, met als vraagstelling of dit slim beleid is? Natuurlijk zijn we allemaal ICT gebruiker en is Microsoft hofleverancier: maar wat zijn de plussen en de minnen van zo’n bedrijf?
Het kernprobleem heb ik hier al vaker aangesneden. We hebben geen sturingsmodel voor de bureaucratische vorm waarin onze uitvoering wordt gegoten. De regelingen voor de schade in Groningen en de afhandeling voor de toeslagen zijn in bureaucratische rampen ontaard. Eenvoudig is het niet om een bekwame overheid te scheppen, met alle ingewikkeldheden en vormvereisten, die we de laatste decennia voor het overheidshandelen hebben bedacht. Maar laten we het daar eens wat oplossingsgerichter over spreken. Als we dat niet doen, wordt de kloof tussen randstad en provincie alleen maar dieper.
Linksom! 