Door: Tom van Doormaal
Moeten we het nog weer over de BBB verkiezingen hebben? Is al het denkbare daarover inmiddels nog niet gezegd en geschreven?
Ik denk dat het thema van verkiezingen en de invloed van de uitslagen boeiender is dan ooit. We stemmen rationeel voor ons eigen belang of principieel over onze collectieve doeleinden: het varieert vooral met je eigen mensbeeld.
Minister President Rutte somberde na het crisisberaad over de wandaden van zijn kabinet, die iedereen al maanden kende, maar concreet over verbetering werd hij niet: veel urgentie, nog meer onmacht. Hoe is het gesteld is met de meningen, die zouden moeten worden ingetoomd door de feiten? Dat is wat democratische politiek zou moeten doen: in het openbaar meningen vormen in confrontatie met onomstreden kennis over feiten.
Praktisch perspectief
Ik zie de wat kleine ruzietjes tussen Caroline van der Plas en Tjeerd de Groot over gebruik van mest en kunstmest en denk: ‘hoe is het mogelijk dat jullie daar energie in stoppen?” Een vriend van mij schrijft op Facebook over de deplorabele staat van bomen, die door een klein beestje dat in de schors vreet hun leven verliezen. En dat automobilisten vroeger een vliegensponsje gebruikten, maar dat hoeft niet meer. Er is heel veel gaande in de ecologische balans.
Zou er niet diepgaande discussie moeten plaatsvinden over de voorwaarden en uitvoering van een nationale aanpak voor ruilverkaveling of herverkaveling? Zou het niet nuttig zijn als de samenwerking tussen de provincies en de agrarische bedrijfstak in de grondverf werd gezet? Zou het niet handig zijn als de provincies zouden worden bijgestaan in de grondverwerving voor woningbouw?
Ik zie wel iets in kleine provinciale directies, met één rijks vertegenwoordiger, voor strategie ontwikkeling. Natuurlijk is dat snel opgeschreven, maar ik heb het daar al wat langer over. Het eigendomsrecht is sinds de Franse Revolutie diep doorgedrongen in ons recht, dus BBB heeft de gedwongen grondtransacties als breekpunt in het stikstofprobleem genoemd en dat likt me wel terecht. Ik heb er wel een oplossing voor: geld in grote coupures, want de overheid zal zich als een grote investeerder of marktpartij moeten (leren) gedragen.
Dat laatste is een groot probleem, maar verder lijkt het inhoudelijk oplosbaar. Ons land heeft een oppervlak dat voor circa de helft een agrarische functie heeft. Het lijkt mij dat een bescheiden krimp van vijf of tien procent daarvan geen drama hoeft te zijn. Een paar voorwaarden zijn er wel: je moet het eens worden over de feiten door betrouwbare kennis over de materie en je moet een sturingsmodel hebben, waarmee het gedrag van partijen enigszins valt te reguleren. Dan kun je aan de slag met verwerving, ruiling en planontwikkeling, op basis van een handvol denkbeelden. De grond die vrij komt, zou moeten worden ingezet voor natuurherstel en woningbouw. Met deze ruilverkaveling is wel geld gemoeid, zeker als wordt afgezien van dwang.
Problemen
Er zijn natuurlijk wel een paar problemen. Hoe worden we het eens over de basis van kennis en onderzoek? Hoe over het perspectief op ons land, dat richting geeft aan de herinrichting?
‘Follow the money’ had onlangs een verhaal over de inkomenspositie van de boeren. In alle eenvoud: de boeren zijn of worden in toenemende mate vermogend, door de stijgende waarde van de grond. Dat betekent dat het niet eenvoudig is een serieuze verwervingspolitiek vorm te geven. Den Uyl viel over de grondpolitiek. De boeren zijn ook ondernemers en weten veel over grondwaarden. De neiging mee te denken is beperkt, want het vertrouwen in de uitvoerende bureaucratie is door incompetentie en traagheid verdwenen.
De problematiek in de woningbouw lijkt daar wel op. Nu we ongeveer vier decennia ruimte geven aan de markt, door loslaten en dereguleren, vinden we het nog steeds beter om de oplossing van de woningnood via de markt te realiseren en niet de centrale sturing terug te pakken. Alleen is vrije markt anarchie, want markten functioneren door regels. Onze marktpartijen zijn sterk verbonden met het mondiale kapitaal en de rendementseisen daarvan. De wereld laat zich door ons niet reguleren. Van het produceren van woningen tegen betaalbare prijzen komt dus weinig terecht. Maar of dat betekent dat het kapitaal, door dalende uitzichten op rendement, vrijwillig ruimte maakt?
Nog een probleem met die mondiale invloed: de kwaliteit van de natuur is in een vrije val beland. Er is weinig tijd, de import van de verzuring is een probleem dat alleen met besliste handhaving door de EU te beheersen valt. Wie dat niet gelooft moet een wandeling over de heide maken en de vette groene mossen zien die tussen de heidestronken het overige leven smoort.
Maar ingewikkelde problemen kunnen worden aangepakt, wanneer ze als kansen worden gezien. Een sprekend voorbeeld is de aanpassingen die nodig werden door het containertransport over zee: de Rotterdamse haven is in de laatste decennia volledig verbouwd, zodat Nederland koploper in het mondiale transport kon blijven. Dat hebben de havenbaronnen zelf bedacht en gedaan.
Politiek
En daar zitten we dan met een massief BBB, in een meerpartijensysteem als het onze met een onrustig makende meerderheid. En met een weinig schokkend program. Ongetwijfeld is BBB systeem gebonden partij en niet systeem vijandig. Het huidige systeem heeft zijn democratische “plicht” gedaan door de verkiezingen te verliezen. Maar politicoloog Schattschneider zegt: “Wie bepaalt waar het spel om gaat, bepaalt ook wie er aan mag meedoen.” Die zin roept de vraag op waar “het spel” eigenlijk om gaat.
Komt de winst van BBB door de benardheid en achterstelling van de boeren? Moeten we daar iets aan doen? Hun groeiende vermogen in grond roept daarover twijfels op. De analyse van Follow the money laat dat zien.
“Linksom of rechtsom” vond Rutte, maar dat is verkiezingsretoriek. Dan zitten we met het wonderlijke verschijnsel dat de “arbeid” vooral stagnatie in koopkracht laat zien, terwijl het met de bedrijfswinsten uitstekend gaat. “Het geld moet wel verdiend worden door een bloeiend bedrijfsleven”, zei Rutte in de vervelende debatten, zonder veel verweer van links over superwinsten en extreme salarissen.
Als mensen strikt volgens hun belangen stemmen, is het beeld merkwaardig. Weliswaar staat de middelste B voor Burger, maar de agenda/het probleem is de boer, de agrarische functie van ons land. Sicco Mansholt wist het wel: van groter krijg je een moderner boerenbedrijf.
Maar de krimp van de agrarische functie, de groei van de urbanisatie en de bescherming van de natuur is een wat ingewikkelder thema. Daarvoor is, kijkend naar de stembus, brede interesse. Maar wat betekent het? Als het eigenbelang richtsnoer is voor het stemgedrag, dan moeten we tevreden zijn met de hang naar rechts. Immers, mensen kiezen niet voor aantasting van hun positie door Brussel, het Parlement, of de fiscus. Degenen die goed af zijn, hebben weinig op met kapitalistische
democratie, want dat brengt hun voorrechten in gevaar. Dan “die im Dunkeln”; we zien ze wel, stakend om betere arbeidsvoorwaarden (verpleging, chauffeurs), demonstrerend voor betaalbare woningen. Maar die hebben niet allemaal op links gestemd. Ik vraag me af hoe links de natuurlijke steun is kwijtgeraakt, al wijst recent verkiezingsonderzoek op lichte winst.
Als hier de banken bezwijken, zullen de kleine rekeninghouders gered worden, want het kapitalisme en de democratie gaan vooral samen als alles bij het oude blijft en zo mogelijk nog beter voor de bovenlaag. De banken die omvallen worden ook gered. De bovenlaag heeft veel aan simplistisch links en bewaart de orde, door collectivisatie van het ondernemersrisico.
Poetin’s godvergeten oorlog stuwt de energieprijzen omhoog, de centrale bankiers de rente, die de inkomensongelijkheid verder versterkt. En wie geeft er nu vorm aan de ontwikkeling, die ons land moet gaan?
We missen een grondslag in een aanvaard beeld van kennis en inzicht. We missen een sturingsconcept voor gecoördineerd handelen van alle betrokken partijen. Maar boven alles missen we een strategisch beeld over hoe dit land zich verlost van stagnatie en bijziend politiek gekift. Ik bedoel de volstrekte leegte van de mededelingen na het crisisberaad. Maar ik kan slechts hopen dat BBB die leegtes gaat vullen. De politiek zal de condities moeten scheppen voor een land dat nog mee kan in de vaart der volkeren. Stop het gezeur over jaartallen (2030 of 2035), stop het gezeur over hoe erg het is of juist niet, debatteer over de ingrepen die in ons land ruimte scheppen voor gerichte ontwikkeling.
Hugo schrikt wakker
Het is een gedeprimeerd eindpunt van deze tekst. En dan struikel ik over een brief van Hugo de Jonge aan het parlement over een taakverbreding voor het Rijksvastgoedbedrijf. Het is een verrassende brief van tien pagina’s, waarin hij een ontwikkeling schetst die vanuit dit bedrijf kan worden gevormd.
Het is een tekst, die laat is: jaren eerder had ook gekund en gemoeten. Maar hij toont een ambitie dat het Rijk zich als een grote en sterke marktpartij opstelt en daardoor de ontwikkeling kan domineren. Punt is natuurlijk of het Rijk dat kan.
Ik zie ook een centralisme, dat mij niet goed lijkt. Het Rijk moet het complementair bestuur opnieuw uitvinden, door stevige relaties met de provincie te ontwikkelen. Dat besef zie ik niet erg.
Nog een tamelijk ernstige: de minister komt nog met een nadere strategie. Maar pardon? Als je dit wilt, dan heb je toch een strategie? Maar misschien heeft Hugo de Jonge een urgentiebesef ontwikkeld dat zijn staf nog niet geheel tot uitdrukking kan brengen.
Kortom: een hoopvol spoor, een nieuw begin? Het Rijk is een grootgrondbezitter en kan ruimte geven op een vastgoedmarkt waar niets mogelijk lijkt. Het verhaal van de Jonge is laat, maar de richting is praktisch voorwaarts.
Linksom! 