Het spel en het meespelen

Door: Tom van Doormaal

“Wie bepaalt waar het spel om gaat, bepaalt ook wie er aan mag meedoen.” In mijn vorige verhaal gaf ik met deze zin aan hoe de rol van BBB zich zou gaan ontwikkelen.

Waarom gaat het spel en wie mag er mee doen? Het ging om “stikstofreductie”, een verhullend schuimrubberen begrip, dat nog een beetje speelruimte laat. Het debat van 5 april ging over alle onderwerpen, maar vooral over het onvermogen van de staat de wereld een beetje te besturen.

De politiek heeft zijn soevereiniteit verloren en de staat wordt belemmerd in zijn pogingen om passende oplossingen te vinden voor maatschappelijke problemen. De politiek ziet niet echt in dat men deel is van het probleem, blijkt na het debat van 5 april. Wat hebben we aan geruzie over 2030 of 2035?

Er moet een duidelijke afstand en rollenscheiding zijn tussen bestuur en politiek. Problemen moeten voortdurend worden doordacht en besproken. De politiek moet richting geven en de uitvoering over laten aan de uitvoerende organisatie. Dat onderscheid en die afstand lijkt verdwenen. Maar nog wel nodig. Slechts een enkel Kamerlid sprak er over.

De problemen over stikstof worden besproken omwille van de politieke show, maar uitvoering en uitvoerbaarheid zijn geen thema. De frustraties over de stagnatie worden breed gedeeld, maar dat leidt tot niets concreets. Hoe moet beleid worden uitgevoerd en hoe uitvoerbaarheid is het?

Uitvoering

In ‘Hou je mond over de grond’ sprak ik over de brief van Hugo de Jonge over verruiming van taken van het Rijksvastgoedbedrijf aan het parlement, een half uur nadat de brief op internet was geplaatst. (brief 28 maart 2023; verbreding takenpakket Rijksvastgoedbedrijf) Ik ga daar nu wat nader op in. Maar ik moet daarvoor eerst een kader schetsen: wat moet er gebeuren om de ingewikkelde en samenhangende problemen te verkleinen?

Advertentie

Video’s Linksom! armoedeconferentie

Op 18 maart 2023 organiseerde Linksom! in samenwerking met GroenLinks, de FNV en de Partij van de Arbeid haar tweede armoedeconferentie.

Met bijzondere dank aan Gerard van Oosterhout en Lennert Dorman hierbij de video’s van de bijeenkomst.

Opening en herdenking

Hans Spekman

Buitenhof en het vertrouwen van de burger

Door: Tom van Doormaal

Doorgaans vind ik het prettig naar Buitenhof te kijken. De sprekers zijn vaak uitstekende insiders en de ondervragers goed voorbereid.

Maar helaas is het niet altijd zo. De gesprekken van 15 januari vond ik zwak en slecht voorbereid. Ik vind dat geen bijdrage aan het vertrouwen van de burger in de politiek.

De minister van defensie

Het gesprek met de minister van defensie ging vooral over het militaire perspectief, de levering van wapens, de samenwerking binnen de NAVO. Maar de minister reeg de clichés aaneen, zonder iets van betekenis te zeggen.

Toen kwam de vraag naar mogelijke escalatie. Maar de minister slaagde er niet in iets benulligs te antwoorden, maar doorgevraagd werd er ook niet. Zou er nu dreiging zijn?

Ik zou toch zeggen van wel. Putin weet inmiddels wel dat hij eigenlijk met de Navo vecht en dat zijn “militaire operatie” het voortbestaan van zijn regime ernstig bedreigt. Wat hem met het annexeren van de Krim lukte, zal nu niet meer gaan. Dat is bedreigend, ‘een kat in het nauw maakt rare sprongen.’ Het lijkt mij aannemelijk dat hij met China over de nucleaire optie heeft gesproken en dat Chinese president het hem in onversneden taal heeft verboden.

Maar onze minister meldt opgewekt dat de beslissingen over de oorlog bij Oekraïne liggen. Dat is misschien wel prima, maar dan komt wellicht de dag dat een modern westers wapen op het Rode Plein in Moskou ontploft, afgeschoten door een dappere strijder uit Oekraïne. Geen kans op escalatie, meent onze minister.

Ondermijning van de rechtsstaat

Door: Tom van Doormaal

Het is niet niks, waarmee ik mijn laatste verhaal eindigde: ondermijnen we zelf onze rechtsstaat?

Mijn gevoel zegt: de politiek bemoeit zich teveel met details in de uitvoering van beleid en geeft te weinig richting aan structurele verbetering van de vormgeving van het beleid.

Zo ontstaan er veel partijen, die op details van elkaar verschillen en daardoor maakt het stemmen praktisch steeds minder verschil voor de kiezer.

Beleid en uitvoering

Is dat ondermijning van de rechtsstaat? Misschien meer van de democratie: als stemmen geen verschil meer maakt, dan kies je een populaire jongen, die weet “hoe varkentjes te wassen”. In recente peilingen passeert Wilders de VVD van Rutte. Of je stemt helemaal niet meer.

Ik concludeerde in mijn vorige stuk:

• De politiek zou minder richting moeten proberen te geven aan de uitvoering;
• De politieke partijen zouden beter moeten denken over sturing van marktprocessen en doelen daarbij;
• De politieke partijen zouden samen moeten werken aan nieuwe instituten en sturingsinstrumenten, die sturing van marktprocessen of verstatelijkte uitvoering kunnen verbeteren.

Waarom ik dat opschreef, kan iedereen die de krant leest bedenken: onze politiek maakt zich wel druk om de realiteit buiten Den Haag, maar heeft daar weinig of geen invloed op. Landbouw, woningbouw, vervuiling van milieu, sociale erosie, er wordt wat management bedreven aan de oppervlakte van de problemen, maar fundamenteel wordt bitter weinig bereikt. De socioloog klaagt: de functionele subsystemen worden ingewikkelder en de politiek, die communicatief tussen die subsystemen moet werken, doet weinig.

Armoedeconferentie

Met bijzondere dank aan Gerard van Oosterhout hieronder een reeks impressies van de armoedeconferentie van zaterdag 5 november 2022.

De sociaaldemocratie en de woningbouw

Door: Tom van Doormaal

Het ontroert een beetje: Hugo de Jonge en zijn dappere taal over het bouwen van woningen. Hij weet niet goed, waarom het niet gaat lukken. We hebben het bouwen van woningen zeer ingewikkeld gemaakt en witte magie zal geen tempo in de woningproductie opleveren.

Wat wel? Afschaffen van het bestemmingsplan, iedereen laten meepraten over bouwplannen, kansen voor speculatieve investeerders. Maar kan dat afschaffen wel? Neen, zegt iedereen dan. Dus doen we mee aan de witte magie.

Het blijft moeilijk. De klassentegenstellingen horen niet, de tekorten voor woningzoekenden zijn verwoestend voor de sociale verhoudingen, de tekorten aan woonruimte versterken de problemen rond vluchtelingen.

De manier om wat verder te komen lijkt mij gewetensvol naar het verleden te kijken en daaruit lessen te trekken. De sociaaldemocratie heeft een grote rol in de huisvesting gehad, dus wat leren we?

Amsterdam

Begin jaren zestig werd helder dat Amsterdam een grote achterstand had in het wonen en dat stadsvernieuwing en nieuwbouw zeer urgent waren. Belangrijk wethouder: Joop den Uyl. Fameuze brochure over de Bijlmermeer: “Om de toekomst van 100.000 Amsterdammers”. In 1968 werden de eerste flats opgeleverd, later gevolgd door de typische honingraten.

Ik werkte in het welzijnswerk in de Bijlmermeer en moest iets met het bouwen van een “subcentrum”. Het centrum moest onder de verhoogde weg: “halfhoog” in het dieventaaltje van de planologen. Die wegen liepen over betonblokken van vier meter hoog. In de spelonken daaronder moest het centrum komen.

Armoede van ideeën

Door: Tom van Doormaal

De algemene beschouwingen deden pijn aan mijn ogen. Ik vroeg me af waarom ik keek. Toevallig las ik ook het “Neo-liberalisme” van Mellink en Oudenampsen. Zij citeren bijna op hun laatste pagina een citaat van Galbraith:

“Ideeën zijn in wezen conservatief. Zij bezwijken niet onder de aanval van andere ideeën, maar onder de geconcentreerde stormloop van gebeurtenissen waartegen ze niet opgewassen zijn.” (p.243)

Dat is een sterke! Ik vroeg me af wat ik aan ideeënstrijd had gezien. Voor die stormloop van gebeurtenissen kun je de oorlog in Oekraïne invullen, al vond niet iedereen dat nuttig. Maar de kernvraag: welke ideeën waren de impulsen achter het debat en de felheid ervan?

Ging het alleen om ritueel? Toen de koets langs de Raad van State reed, werd onder een zee van omgekeerde vlaggen “landverraders” geroepen. Onze royals bleven met besmuikte hoofdjes wuiven, maar het was een uniek moment. De politiek moet de gevoelens uitdrukken, dus de Kamer hing voor mij vol omgekeerde vlaggen… Maar de vraag is wat ze, alle twintig fracties, nu precies zeiden. Ik hoorde niet veel zinnigs, maar verwarrend was het.

Rutte en de revolutie

Veel grip kreeg het parlement niet op Mark Rutte. Ook zijn recente gesprek met Sven Kockelman in het Catshuis voegde niets toe. Hij was in vorm: een behendige en inhoudelijke beheersing van de materie, uitgeslapen en welgemoed: “een hele goede vraag, we zijn het eens… maar ik moet ook duidelijk zijn…”

Antropoloog op het Binnenhof

Door: Tom van Doormaal

Graag zou ik als antropoloog willen studeren op de usances aan het Binnenhof? De gebruiken in de politiek zijn tamelijk merkwaardig en hardnekkig en verdienen onderzoek. Alle onderzoeken, alle geleerde adviezen, rapporten van Rekenkamer, niets lijkt te helpen.

Beleidsvoorbereiding, onderzoek en eenvoud zijn de thema’s. Maar de morsige praktijk is veel opportunistische en praktischer dan wenselijk is. Ik zet nog eens wat voorbeelden op een rij.

Waar of waarachtig?

Chris van Dam, ooit voorzitter van de verhoorcommissie Kinderopvangtoeslagen, struikelt over iets bijzonders. De gemeentelijke ambtenaren veranderen geen letter aan hun geformuleerde adviezen, als de politiek besluit die niet te volgen. Kom daar in Den Haag eens om!

“Hoe dichter je bij de minister komt, hoe meer er een systeem van moduleren, gladstrijken en ‘concensueren’ ontstaat. Antwoorden op Kamervragen, brieven van de minister, beleidsnotities worden geplooid naar wat geacht wordt politiek wenselijk te zijn”. (Binnenhoflezing van Dam, uitgesproken op 6 juli 2022)

Socialistisch woonbeleid: een ideële projectontwikkelaar

Door: Tom van Doormaal

De gemeentelijke verkiezingen zijn nabij. Kunnen we ons denken over woonbeleid binnen de gemeente een slagje scherper krijgen? In mijn laatste tekst pleitte ik voor eenvoud en niet vernederen. (Zie: “de adelaar hapt niet naar muggen.”)

Het is tamelijk lastig. Je moet als lokale partij weten wat je wilt, niet verstrikt raken in details, maar ook afstand houden van het gemakkelijke “wij eisen…”. Je ergens voor uitspreken is gemakkelijk, maar er hoort een rekening bij. Als je ergens voor pleit, moet je durven denken over de kosten van wat je wilt. En waar die terecht komen. Waar het om gaat is het werkelijke resultaat. Iedereen is voor betaalbare woonruimte, maar als de realiteit nog jaren weerbarstig blijkt, heeft de kiezer vrijwel niets aan je welgemeende woorden.

Een paar gedachten voor de komende gemeentelijke verkiezingscampagne.

Vernedering van burgers door instituties

Het is beschamend en verschrikkelijk dat de gemeente en de woningcorporaties een wachttijd van meer dan vijf en soms meer dan vijftien jaar moeten beloven aan de woningzoekende die aan het loket komt. Voor de jonge starters is dat niet te verdragen, maar voor de statushouder net zo min.

WONEN: Hoofdthema voor Rutte IV

Het laboratorium van Linksom zou gevuld moeten zijn met voorbereidende discussies over hetgeen ons wacht uit de formatie. Een Ideeënpartij moet zich daarop voorbereiden. Dat valt niet zo mee.

Een weglopend Kamerlid van Groen Links vindt ons maar een verward stelletje opportunisten, maar waar hij dat nu precies op baseert? Maar politiek is vooral strijd van ideeën en de realisatie daarvan, dus stilte is niet echt een aanbeveling.

De PvdA heeft na de ondersteuning van minister Blok, weinig principieels meer durven zeggen. Ik dan maar: de verhuurdersheffing was “ongekend verraad” van de sociale huursector en dat we nu een nieuwe korting op dat verraad als overwinning tellen is droevig.

Gelukkig hebben sociaaldemocraten een lange traditie in de volkshuisvesting, waarop kan worden voortgebouwd. Het lijkt mij dat we dat moeten doen. Ik spring door een onvoltooid verleden, met veel leermomenten voor vandaag.

Drees, 28 januari 1939

Tijdens het congres van de Nationale Woningraad in 1939 sprak Willem Drees (sr):

“Ik spreek de hoop uit, dat dit congres er toe moge bijdragen, het besef, dat in de kringen van alle politieke richtingen bestaat, te verlevendigen, dat er in Nederland, met volkomen erkenning van het vele goede, dat daar op het gebied van de woningbouw en de volkshuisvesting gedaan is, nog heel veel gedaan moet worden om de donkere vlekken van het beeld weg te nemen. Nederland staat, naar mijn overtuiging, hier voor een taak die het kan vervullen. Het moet die dan ook vervullen.