Naar een nieuw regeerakkoord

Door: Tom van Doormaal

Zonder twijfel zal deze coalitie het niet lang meer volhouden. Hoe zal het algemeen belang dan worden gediend na nieuwe verkiezingen? De huidige coalitie toont geen daadkracht, maar ook een andere coalitie zal moeten leveren. Hoe gaan we dat doen?

Rutte IV laat onvermogen zien om te sturen en beleid effectief uit te voeren. Dat onvermogen is niet bij toverslag verdwenen: niet als BBB opnieuw een overwinning boekt, maar ook niet als PvdA en GL aan een verrassende meerderheid komen.

Dus vanwaar die onmacht, waarom wil de politieke wat de uitvoering niet kan? Ik denk het te weten: de regelingen, de complexiteit, de accountant, de beheersing van de geldstromen, de rolverwarring bij de diffuse strijd om de macht.
De provincies smeken nu om regelingen, terwijl ze tegelijk zelfbewust melden dat ze geen uitvoerder zijn van Haagse decreten. De Haagse politiek is niet erg creatief, wil dus graag dat de provincies plannen aanbieden. Maar waarom? Aan wie? Waarom zou Den Haag beter weten wat er moet gebeuren dan een lokale bestuurder?

Je zou ook kunnen fantaseren over een provinciale directie, die als ondernemer optreedt, die de lastige ruilverkaveling opzet, met als doel de gegroeide wanverhouding tussen urbaan, agrarisch en natuur een beetje te herstellen.

Kortom: laten we eens nadenken, voordat de onvermijdelijke breuk in Rutte IV ontstaat. Als we iets willen betekenen zullen we moeten leveren. Dat moeten we dan kunnen.

Regelingen

Elk beleid heeft regelingen nodig. Het gaat om het uitgeven van geld van belastingbetalers, dat moet volgens de regels, het geld mag niet tussen de kieren van de planken verdwijnen, niet in zakken vloeien van slimme ondernemers. Dat is allemaal waar.

Tegelijk scheppen die regelingen vervelende vertraging, onoverzichtelijke complexiteit en veel kansen voor de handige ondernemers om toch hun zakken te vullen. Hoe zouden we het goede kunnen behouden, maar de regering wel handelingsvrijheid kunnen geven?

Decennia geleden toonde Heerma Sr. durf door een experiment-artikel in de regelingen van de volkshuisvesting op te nemen. Dat luidde: “Ik, bewindspersoon van volkshuisvesting, kan in het belang van experimenten, van al het voorgaande afwijken.” En lid twee: “Ik zal dat doen als ik een positief advies ter zake heb ontvangen van de SEV in Rotterdam.”

Advertentie

Het spel en het meespelen

Door: Tom van Doormaal

“Wie bepaalt waar het spel om gaat, bepaalt ook wie er aan mag meedoen.” In mijn vorige verhaal gaf ik met deze zin aan hoe de rol van BBB zich zou gaan ontwikkelen.

Waarom gaat het spel en wie mag er mee doen? Het ging om “stikstofreductie”, een verhullend schuimrubberen begrip, dat nog een beetje speelruimte laat. Het debat van 5 april ging over alle onderwerpen, maar vooral over het onvermogen van de staat de wereld een beetje te besturen.

De politiek heeft zijn soevereiniteit verloren en de staat wordt belemmerd in zijn pogingen om passende oplossingen te vinden voor maatschappelijke problemen. De politiek ziet niet echt in dat men deel is van het probleem, blijkt na het debat van 5 april. Wat hebben we aan geruzie over 2030 of 2035?

Er moet een duidelijke afstand en rollenscheiding zijn tussen bestuur en politiek. Problemen moeten voortdurend worden doordacht en besproken. De politiek moet richting geven en de uitvoering over laten aan de uitvoerende organisatie. Dat onderscheid en die afstand lijkt verdwenen. Maar nog wel nodig. Slechts een enkel Kamerlid sprak er over.

De problemen over stikstof worden besproken omwille van de politieke show, maar uitvoering en uitvoerbaarheid zijn geen thema. De frustraties over de stagnatie worden breed gedeeld, maar dat leidt tot niets concreets. Hoe moet beleid worden uitgevoerd en hoe uitvoerbaarheid is het?

Uitvoering

In ‘Hou je mond over de grond’ sprak ik over de brief van Hugo de Jonge over verruiming van taken van het Rijksvastgoedbedrijf aan het parlement, een half uur nadat de brief op internet was geplaatst. (brief 28 maart 2023; verbreding takenpakket Rijksvastgoedbedrijf) Ik ga daar nu wat nader op in. Maar ik moet daarvoor eerst een kader schetsen: wat moet er gebeuren om de ingewikkelde en samenhangende problemen te verkleinen?

Hou je mond over grond

Door: Tom van Doormaal

Moeten we het nog weer over de BBB verkiezingen hebben? Is al het denkbare daarover inmiddels nog niet gezegd en geschreven?

Ik denk dat het thema van verkiezingen en de invloed van de uitslagen boeiender is dan ooit. We stemmen rationeel voor ons eigen belang of principieel over onze collectieve doeleinden: het varieert vooral met je eigen mensbeeld.

Minister President Rutte somberde na het crisisberaad over de wandaden van zijn kabinet, die iedereen al maanden kende, maar concreet over verbetering werd hij niet: veel urgentie, nog meer onmacht. Hoe is het gesteld is met de meningen, die zouden moeten worden ingetoomd door de feiten? Dat is wat democratische politiek zou moeten doen: in het openbaar meningen vormen in confrontatie met onomstreden kennis over feiten.

Praktisch perspectief

Ik zie de wat kleine ruzietjes tussen Caroline van der Plas en Tjeerd de Groot over gebruik van mest en kunstmest en denk: ‘hoe is het mogelijk dat jullie daar energie in stoppen?” Een vriend van mij schrijft op Facebook over de deplorabele staat van bomen, die door een klein beestje dat in de schors vreet hun leven verliezen. En dat automobilisten vroeger een vliegensponsje gebruikten, maar dat hoeft niet meer. Er is heel veel gaande in de ecologische balans.

Linksom!

Linksom! is een beweging, een samenwerking van PvdA-leden en sympathisanten, binnen de PvdA.

Linksom! richt zich op de toekomst van onze Partij van de Arbeid als sociaaldemocratische partij. Centraal staat daarbij het herstel van het vertrouwen in onze PvdA. Een vertrouwen dat de basis en randvoorwaarde is om samen, op basis van de beginselen en doelen van de sociaaldemocratie, te kunnen strijden voor een betere maatschappij.

Meer

Video’s Linksom! armoedeconferentie

Op 18 maart 2023 organiseerde Linksom! in samenwerking met GroenLinks, de FNV en de Partij van de Arbeid haar tweede armoedeconferentie.

Met bijzondere dank aan Gerard van Oosterhout en Lennert Dorman hierbij de video’s van de bijeenkomst.

Opening en herdenking

Hans Spekman

Impressie armoedeconferentie

Door: Daan Dankaart

Gisteren zaterdag was ik met Natascha Schnocks van GroenLinks uit Hellevoetsluis naar de conferentie Gedurfde ideeën over Armoedebestrijding van Linksom!.

Linksom! is een beweging, een samenwerking van PvdA-leden en sympathisanten, binnen de PvdA, die zich richt op de toekomst van de Partij van de Arbeid als sociaaldemocratische partij. Zij doet dit graag in samenwerking met GroenLinks en FNV. Samenwerking tussen progressieve linkse organisaties was, is en blijft belangrijk. Samen sterk! https://metvertrouwenlinksom.wordpress.com/over/

Het bleek geen verloren zaterdag! Achtereenvolgens kwamen de volgende sprekers aan bod:

– Hans Spekman, directeur van het Jeugdeducatiefonds, stelde met veel voorbeelden uit de praktijk aan de orde het belang van educatie vanaf de jongste leeftijd, en dat het huidige beleid hierin ernstig tekort schiet. Ook brak hij een lans om ‘het collectief’ weer terug in de samenleving te brengen, omdat veel mensen deze saamhorigheid zoeken en dit noodzakelijk is om zaken vanaf de bodem ordelijk aan te pakken. Het was fijn om Hans weer te ontmoeten en zijn enorme gedrevenheid weer te ervaren.

Onteigening en verkiezingen

Door: Tom van Doormaal

Er was wel iets ter overdenking na de verkiezingen. Onze partijleiding vond dat links een overwinning had behaald, maar die ene zetel leek me een magere basis voor jubel. Het leger beschouwers en duiders spreekt van een kloof tussen de Randstad en de provincies. Als je naar de kaartjes van de uitslagen kijkt, denk ik dat dit klopt. Maar zouden nieuwe coalities met BBB daar veel aan veranderen?

Vertel elkaar heldere verhalen, zou mijn eerste aanbeveling zijn. Ik heb vrijwel alle debatten uitgezeten, maar vrijwel geen plausibele gedachte of sluitende redenering gehoord. Natuurlijk: wonen is een recht, dat vindt de halve wereld, een gezond bedrijfsleven draagt bij aan het nationaal inkomen maar wat zeg je dan precies? Zullen we wat preciezere doelen stellen en pleiten voor realistische en uitvoerbare verandering?

Onteigening

Er valt mij iets op: de geringe aandacht voor het begrip “onteigening”. BBB heeft vooralsnog maar één breekpunt: de gedwongen onteigening van boerenland. Daarmee krijg je de stikstof emissie niet echt teruggedrongen, maar het zou de fictieve stikstofruimte groter maken, als je omschakelt naar biologisch boeren of woningbouw. BBB wil het beleid verbouwen, maar dat wil niet zeggen dat het stikstofbeleid geheel van tafel moet. Als 2030 te snel is en 2035 wel goed kunnen we het wellicht eens worden over 2033? Daar hebben we geen ervaren bestuurders voor nodig.

Het huisvestingsbeleid heeft een paar gebreken: dominant is de gedachte van de Jonge dat “een stok achter de deur” de kans biedt bouwlocaties te verwerven. Maar hoe het Rijk de grond moet verwerven, anders dan door onteigening, blijft nogal impliciet. “Hou je mond over de grond” was de slogan in de periode Den Uyl: dat was terecht, want uiteindelijk viel zijn kabinet over de grondpolitiek. De praktische vraag is in mijn ogen of het Rijk door op de markt mee te doen met aankopen met gemeenschapsgeld van de lastige grondeigenaren af kan komen. Sociaal bouwen kost per definitie geld, dus ontwijken van dit probleem is onterecht.

Verhalen en feiten

Door: Tom van Doormaal

Politiek kun je zien als elkaar verhalen vertellen. Die kun je geloven, doorvertellen, controleren, beantwoorden. Behalve verhalen zijn er ook feiten. Verhalen corrigeren elkaar niet, kijk naar de verkiezingsdebatten. Dus confrontatie van verhalen met secuur gecontroleerde feiten, is een opdracht.

Daar dacht ik aan toen Hugo de Jonge zijn verhaal vertelde over zijn regiewet en de fractieleider van D66 dat een prima plan noemde. Was het een “plan” en wat was er prima aan? Over convenanten en afdwingbaarheid wordt al decennia gesproken.

Nu de gaswinning in Groningen: was er iemand verbaasd over de bevindingen van de enquête? We wisten toch al dat ministers, Kamerleden en bestuurders van overheid en bedrijfsleven met dollartekens in de ogen samenwerkten om de miljarden op te pompen en de schade van de Groningers als een hinderlijk bijverschijnsel te behandelen.

Wat nu? De afhandeling van de kinderopvangtoeslagen een ramp, de afhandeling van de aardbevingsschade een ramp, het stikstofdossier (boeren, Schiphol, Vliegveld Lelystad) een ramp. Hebben wij nog een bureaucratie die iets goed kan doen en zo neen, waarom dan niet?

In hetgeen volgt probeer ik met de volkshuisvesting als voorbeeld te laten zien waar het probleem zou kunnen zitten. In het wonen heb ik tientallen jaren van verandering gezien. Rationeel gekozen is die verandering niet erg, niet voor het nieuwe, niet tegen het oude.

Verhalen en oplossingen

Het opvallend nare is dat iedereen die zich druk maakt over de woningnood wel een oplossing heeft, maar altijd over een detail dat voortreffelijk zal uitpakken, als er naar hem/haar geluisterd wordt. Het lijkt mij een reflex die vooral in de politiek veel voorkomt. Dat is jammer, want verandering vraagt meer dan oppervlakkige verhalen over details van problemen. Tjeenk Willink schreef in 1986: “Lastige maatschappelijke problemen worden in Den Haag versimpeld tot het politiek en ambtelijk haalbare.” Hij zag het probleem dus bijna dertig jaar geleden.

Van woningmarkt terug naar volkshuisvesting

Door: Tom van Doormaal

Er hing een montere sfeer op het congres, vol zelfvertrouwen en inspiratie. Dat heb ik ook wel anders gezien. Bij de gezamenlijke ingang van de beide partijen stond een heerlijke dwaas met luidspreker alle narigheid bij elkaar te schreeuwen, of het nou door ons kwam, de huidige regering, Europa, of Amerika of Rusland, voor hem was het geen probleem of verschil.

Ik werd daar vrolijk van. Van Alexander de Roo (GL), kreeg ik een gezamenlijk pamflet van beide partijen over het basisinkomen in handen gedrukt, teneinde die in de zaal te verspreiden. Dat leverde hier en daar ook nog serieuze gesprekjes op.

Ik trof Peter Kerris, gedeputeerde in Gelderland, en hield hem over de volkshuisvesting ongeveer de volgende redenering voor:

Een jaar of veertig geleden schafte Gerrit Brokx zonder gerucht of gedoe de gemeentelijke woningbedrijven af. De markt kon het zelf wel en moest de ruimte krijgen. We weten nu dat de markt het verknoeid heeft en een grote betaalbaarheids- en kwaliteitsproblemen veroorzaakt. En een schrijnend tekort aan woningen.

Laten we die weg terug daadwerkelijk kiezen en nieuwe gemeentelijke woningbedrijven mogelijk maken. Dat zou volgens dezelfde logica de ruimte voor marktpartijen weer kleiner maken. Het zou de greep van gemeenten op de werkelijkheid in het bouwen en de lokale grondspeculatie kunnen vergroten. We hadden het nog wat over die werkelijkheid, het gespeculeer op stijging van prijzen bij grondbezitters, de totale wantrouwigheid bij de boeren, die terecht een hooivork pakken, als iemand het over aankoop van grond wil hebben. Peter wist niet zeker of het zou helpen, maar hij vond de logica prima en het onderwerp ook. Het zou de kloof tussen randstad en provincie ook wat kunnen overbruggen.

Ik zocht het vergaderzaaltje op waar het thema “van woningmarkt naar volkshuisvesting” zou worden besproken. Het debat wordt nogal gehinderd doordat iedereen een eigen patent oplossing heeft en een moralistische houding kiest jegens de commerciële marktpartijen. Die mekkeren natuurlijk over hun rendement van 4%, maar dat je niet hoort te mopperen over je rendement als je sociale huurwoningen in stand wil houden, zei niemand. Zouden we collectief kunnen denken over wat strategische wendingen?

Van A naar B

Wat vind ik zelf eigenlijk, na een leven in dienst van de volkshuisvesting? De titel “van woningmarkt naar huisvesting” sprak me aan, maar gingen we daarover de discussie aan? Eigenlijk deden we dat niet. Kamerlid, wethouders uit het land en Cody Hochstenbach voor de klas, verder een overvloed aan toehoorders in een te klein zaaltje. De details over de regels, het niveau van de huren, de plannen voor de kleine woningen, de analytische inzichten, punten systemen en voorrangsregels, het vloog weer voorbij. In mijn afdeling heb ik ook bij die gesprekken gezeten, die allemaal tot vrijwel niets leidden. Ik vind het goed bedoeld, maar het was toch tijd voor actie? Er waren nogal wat praktijkmensen, maar zijn dat de strategen? Denk ik nu zo eigenaardig?

Uitnodiging