Buitenhof en het vertrouwen van de burger

Door: Tom van Doormaal

Doorgaans vind ik het prettig naar Buitenhof te kijken. De sprekers zijn vaak uitstekende insiders en de ondervragers goed voorbereid.

Maar helaas is het niet altijd zo. De gesprekken van 15 januari vond ik zwak en slecht voorbereid. Ik vind dat geen bijdrage aan het vertrouwen van de burger in de politiek.

De minister van defensie

Het gesprek met de minister van defensie ging vooral over het militaire perspectief, de levering van wapens, de samenwerking binnen de NAVO. Maar de minister reeg de clichés aaneen, zonder iets van betekenis te zeggen.

Toen kwam de vraag naar mogelijke escalatie. Maar de minister slaagde er niet in iets benulligs te antwoorden, maar doorgevraagd werd er ook niet. Zou er nu dreiging zijn?

Ik zou toch zeggen van wel. Putin weet inmiddels wel dat hij eigenlijk met de Navo vecht en dat zijn “militaire operatie” het voortbestaan van zijn regime ernstig bedreigt. Wat hem met het annexeren van de Krim lukte, zal nu niet meer gaan. Dat is bedreigend, ‘een kat in het nauw maakt rare sprongen.’ Het lijkt mij aannemelijk dat hij met China over de nucleaire optie heeft gesproken en dat Chinese president het hem in onversneden taal heeft verboden.

Maar onze minister meldt opgewekt dat de beslissingen over de oorlog bij Oekraïne liggen. Dat is misschien wel prima, maar dan komt wellicht de dag dat een modern westers wapen op het Rode Plein in Moskou ontploft, afgeschoten door een dappere strijder uit Oekraïne. Geen kans op escalatie, meent onze minister.

Advertentie

Verbijsterende wereld

Door: Tom van Doormaal

In de V.S. raken de raciaal geïnspireerde massamoorden weer behoorlijk in zwang. Het rechtse gedachtengoed bij de Republikeinen lijkt platter dan ooit, het risico op een nieuwe periode Trump vrij aanzienlijk.

Kijken naar Oekraïne lijkt minstens zo verontrustend, want de Russen zijn slordig in hun motiveringen. “De nazi’s in Oekraïne moeten worden verdreven”, maar wie zijn dat dan? En hoe zit het met de strijd? Die burgers in Butcha, met de handen op de rug gebonden en een kogel in het achterhoofd, waren zij de nazi’s?

Ons verhaal: “we zullen met sancties van het westen de Russen wel eens tot inkeer brengen”, maar kunnen we dat en hoe effectief zijn de sancties? Het is wel leuk, een plaatje van een superjacht aan de ketting, maar een faillissement van Gazprom zou overtuigender zijn. Eén front maak je niet met landen die voor 100% fossiel stoken op Russische import. Zelfs wij kopen nog gas van de Russen.

Kortom, het polariseren van een halve eeuw geleden is terug: het oosten en het westen zijn met elkaar in een krachtmeting verwikkeld, met de technologische kwaliteit van wapentuig en de moed van Oekraïne als middelen. Het oosten wil vooral veiligheid en giet dat in de vorm van oude tegenstellingen, over nazi’s die in Oekraïne aan de macht zijn.

Dissidenten en gruwelen

Door: Tom van Doormaal

Het beeld van de oorlog in Oekraïne verandert elke dag.

Ik had moeite met het volledig door sancties isoleren van Rusland: als onderhandelen de weg naar vrede is, kan dat dan met een volslagen onbetrouwbaar systeem? Dus ik vond alle verbindingen met Rusland verbreken wat ver gaan. Genieten van Rachmaninov mag nog. En je moet bedenken hoe de wereld verder moet met Rusland na dit Poetinregime.

Maar nu het Russische leger zich criminele concurrent toont van de ergste Nazi’s, die de geschiedenis ooit zag, verandert er wel iets. Hoe kun je vrede sluiten met terugtrekkende moordenaars? Dat is ook Mark Rutte te gortig. Zou het Russische leger beseffen dat ze met de moordpartijen op burgers een doodlopende steeg zijn ingetrokken? Zijn de moordenaars ingehuurde Tsjetsjenen, die zich aan de controle van hun veldcommandanten hebben onttrokken? Of is dit Kremlinbeleid?

De Russen lijken niet van plan hierop te corrigeren. Lavrov had weer zijn praatje over provocatie en fake-news. Het aanvallen van burgerdoelen is al crimineel, maar het in koelen bloede afslachten van burgers gaat toch nog een stap verder. De vergelijking met de Balkan in de jaren negentig dringt zich op: wat heeft de wereld nodig om een grens te stellen aan barbarij? Het fundamentele verschil is alleen dat het Russische machtscentrum nu de tegenstander is.

Er zijn een paar reacties te geven.

Halve interventie

Het ene is de “no fly zone”, waarom Oekraïne nu al elke dag van de oorlog vraagt. Maar de terughoudendheid van de wereld blijft: rechtstreekse betrokkenheid bij gevechtshandelingen brengt ons dicht bij WO III. Alleen: een beleefde bespreking over vrede, met een regime dat verantwoordelijkheid draagt voor misdadigheid van het Nazi-regime van Adolf Hitler c.s., zat er ook niet in. Destijds hebben de geallieerden ingezet op een “unconditional surrender” als oorlogsdoel.

Rusland in de achteruit

Door: Tom van Doormaal

Heeft het zin, als simpele bewuste burger, in een klein land, te denken over de wereld? Ik kijk naar de onmetelijke verwoesting die in Oekraïne wordt aangericht door het Russische leger en luister naar de woede van de getroffen burgers en de slimheid van de regering van Oekraïne. Maakt het iets uit wat wij er van vinden?

Moet je nadenken over de schade in de verhoudingen tussen mensen of in de economie? Die schade lijkt enorm, dus moet je wat vinden. Alleen moeten ze eerst naar je luisteren, anders hebben opvattingen geen praktische zin. Het is een wat vrij geformuleerde gedachte van Johan Cruyff. Pas na het luisteren kun je iets nuttigs doen met een advies. Hoe zit het met ons debat over de vrede?

We zien Mark Rutte afreizen naar zijn “vriend” Erdogan, om hem aan te moedigen om een vredesinitiatief op gang te brengen. Ik wil hem daarom wel prijzen. Gemakkelijk is de verbinding tussen de heren niet, maar ze doen het toch maar, in het belang van de duizenden mensen, die nog zullen sneuvelen en het vastgoed dat nog puin zal worden. En in het belang van consumenten van energie en van graan in een groot deel van de wereld.

Wereldvrede

Woorden, leugens en verhalen

Door: Tom van Doormaal

Dwaze teksten in Moskou over de reden waarom zoveel leed moet worden aangericht in Oekraïne. Het besluit lijkt afkomstig van één geïsoleerde machthebber. Wat is het gevaar van dat isolement en waar komt het vandaan? Ik probeer het beeld voor me zelf wat te ordenen.

Minister Lavrov zegt: “Rusland is Oekraïne niet binnengevallen, maar doet een speciale militaire operatie”. Op de dag dat in die operatie een kraamkliniek is aangevallen, klinkt dat als perverse betweterij. Wat betekenen die woorden, heer minister, als je leger op het grondgebied van een ander land dood en verderf zaait? Sommige feiten kun je beter niet ontkennen. Orwell wist het: “Oorlog is vrede, vrijheid is slavernij, onwetendheid is kracht.”

Het roept vragen op: wat is dat eigenlijk, politiek? Betekent het voor oud-communisten iets anders dan voor mensen in een democratische traditie? Wat is waarheid en hoe kom je er achter? Is de waarheid in oorlogstijd van belang?

Kun je beweren dat politiek expressief theater is en dat het moet voldoen aan een zekere dramaturgie? Ik kijk naar het gedrag van Zelenskyy, de performer met zijn slimme en dappere retoriek in zijn dagelijkse videoboodschappen en vergelijk hem met de ambtelijke robot Poetin. De Russen zijn dan behoorlijk in het nadeel.

Kunnen we de oorlog als communicatie zien?

Ik herinner me hoe Poetin de Tjetsjenen beloofde te ‘achtervolgen en te wurgen op de plee’.

Plyve Kacha

Door: Tom van Doormaal

Boven Charkov ontplofte wellicht een thermobarische bom. Hij lijkt veel op een kernbom, zuigt zuurstof uit de omgeving, vernielt en doodt. Ongeveer in de zelfde tijd spreekt Biden zijn State of the Union uit. Ik ben in die zaal geweest, dus kijk verslingerd: “geen vierkante inch wordt prijsgegeven door Nato en EU”. Mooi hoor. Biden is nog twee jaar ouder dan ik, dus ik bewonder zijn energie. Achter hem Nancy Pelosi, even oud, maar opstaan en klappen doet ze ook vlijtig.

Vandaag nieuwe huiver: de grote kerncentrale in Oekraïne staat in brand, maar schijnt onder Russische controle te zijn. Chodorowski wordt gevraagd naar zijn angst voor een derde wereldoorlog: een week geleden was ik niet bang, vat ik zijn antwoord samen. Hij ziet Poetin op een traject van een politieke zelfmoord, die nog wel twee jaar zal nemen. Macron heeft langdurig met Poetin gesproken en hij is somber. De “neo-nazi’s “ zullen worden opgeruimd, is zijn terugkoppeling.

Maar ik mis ook iets: de poging om het initiatief te pakken, uit te dagen, een uitweg te vinden. Kijkt het westen toe zonder actie? Wat doen we als de oorlogsmisdaden grover en onverhulder worden, wat als Poetin uit frustratie een tactisch kernwapen gebruikt? Op Cuba stonden in 1962 ineens Russische raketten: opschudding in het westen. In de kranten foto’s van Charles de Gaulle, die met een loep de luchtfoto’s bekeek. Kennedy moest iets, maar wat? In overleg met “the best and the brightest” kwam er een zeer ingetogen antwoord voor de dag: een blokkade van Cuba met marineschepen, die Russische vrachtschepen zouden aanhouden op volle zee en zouden inspecteren. Iedereen hield zijn hart vast: wat zouden de Russische kapiteins doen? Zouden ze zich laten tegenhouden? Het antwoord liet niet lang op zich wachten. Nerveuze telefoongesprekken tussen het Witte Huis en het Kremlin, maar uiteindelijk verlegden de schepen met raketten hun koers en bleef de confrontatie op zee uit. In opvolgende gesprekken begrepen de Russen dat alleen normale verhoudingen mogelijk waren na terugtrekking van de al geplaatste raketten.

De toekomst is geschiedenis

Door: Tom van Doormaal

“The future is history” schreef Masha Gessen, enige jaren geleden. Het is een profetisch boek.

Poetin geeft vorm aan zijn missie, die hij al jaren heeft en verkondigt: het oude imperium van de Sovjet Unie moet terug. De manier waarop Poetin vorm geeft aan dat plan is tragisch, reactionair en slim en voorspelbaar.

Ik moest wel lachen om de alwetende Maarten van Rossum, die vier uur voor de inval in Oekraïne ons nog verzekerde dat dit niet zou gebeuren. Maar ik heb wel begrip voor zijn fout. Het beleid van Poetin is irrationeel, maar ook overzichtelijk. Veel deskundigen in de praatprogramma’s vinden Poetin onvoorspelbaar. Dat lijkt mij niet: hij heeft zijn programma al vijftien jaar geleden aangekondigd. Rationeel is Poetin ook niet: wat hij doet versterkt de NATO, isoleert en beschadigt zijn kleptocraten en ontregelt de economie van zijn land. Maar hij is ook slim en weet hoe hij moet doseren en manoeuvreren. Daardoor lijkt hij verstandiger dan hij is. De bufferzones waar hij naar streeft, zijn gebaseerd op een overjarig concept van oorlogvoering, met tanks die eindeloos oprukken door modderig terrein.

Een gapend gat

Door: Tom van Doormaal

Hij stak zijn hoofd vanachter een halfopen deur naar binnen en vroeg of hij mij even kon storen.

Ik was voorzitter van de OR binnen het ministerie van VROM, decennia geleden. Hij was adviseur administratieve organisatie en liep vast in wantrouwen en vaste gebruiken op de werkplek. Hij moest de administratieve organisatie verbeteren, maar na een jaar hadden ze al genoeg van hem. Op dat ogenblik kon ik hem niet erg helpen. Wat later had hij een probleem met het gemak waarmee onze overheid zich in de eerste golfoorlog stortte. Hij vond dat niks, noemde zich gewetensbezwaarde en schreef een brief aan de directeur generaal. Die meende dat hij zich niet moest aanstellen en komen werken. Maar dat gewone werken zat er al niet meer in.

Hij kwam weer bij me langs, al was ik inmiddels hoofd personeelszaken. In het ambtenarenreglement staat iets over gewetensbezwaar, zei ik. Die regels moeten worden gevolgd, zei hij. Maar het risico op ontslag is dan aanzienlijk, zei ik. Laten we de regels gebruiken, die zijn bedacht, vond hij. Zal ik de DG zo adviseren? Dat leek hem prima. Alleen deed de DG niet wat in het Algemeen Amtenarenreglement stond, zodat hij in dienst bleef, zonder te werken. Na drie jaar kwam een personeelsmedewerker mij nog eens vragen wat mijn recept was voor dit hardnekkig personeelsprobleem. Ik somde in een minuut de verplichtingen op over omgang met gewetensbezwaar, die in een uur vervuld konden worden.

Oekraïne een verrassing?

Door: Tom van Doormaal

Wel humor dat Rutte de ongerustheid over Oekraïne in de Kamer bezwoer met de mededeling dat hij en Hoekstra zelf zouden gaan kijken. Dat is een hele geruststelling…

Gasprijzen hebben betekenis voor onze inflatiecijfers, dus veel hoeft er niet mis te gaan. Bij een grootschalig militair conflict zijn de gevolgen geheel niet te overzien. Een tekort aan aardgas is dan te verwachten. Gaan we Groningen weer verder ondermijnen om het warm te hebben? Het is geen klein vraagje.

Maar wat gebeurt hier? Is er een agressie van de Navo? Het zijn toch de Russen, die troepen samentrekken? Of is het ouderwets imperialisme van de Russen? Of is het een naspelen van de geschiedenis, in nieuwe verhoudingen?

De annexatie van de Krim vond plaats, zonder dat er een schot werd gelost. Hitler kende die truc ook en deed dat met de aansluiting van Oostenrijk.

Ik herinner me Van Baalen en Verhofstadt op het revolterende Maidanplein in 2014 en vroeg me in deze kolommen af of een steunbetuiging aan de menigte verstandig gedrag was: misschien was het wijzer Poetin het gevoel van een bufferzone te gunnen. Hij had tenslotte al jaren daarvoor gezegd dat de ineenstorting van de Sovjet Unie een geopolitiek drama was. “Tear down this wall”, riep Reagan. Maar dat was meer theater dan agressie. En de Berlijnse muur viel kort daarna. Niet door de Navo, maar het volk deed het zelf. De voormalige satellietstaten dankten vervolgens het communisme af.

Grens en vrijheid

Door: Tom van Doormaal

In de boekwinkel struikel ik over een klein boekje van Paul Scheffer, met de titel: “De vrijheid van de grens”. Het is een uitgave die past in ‘de maand van de filosofie’, en het kost maar 4.95 euro. Dat laat een mens niet liggen, al is de omvang niet genoeg voor een hele maand filosoferen.

De  vrijheid en de grens

Actueel is het begrip grens wel: het journaal toont ons wegwaaiende tentjes bij Idomeni in Griekenland, waar nog steeds vluchtelingen wachten (op Godot?), alsof het een verregende vrijmarkt is op Koningsdag. Alleen hebben hun bewoners geen perspectief, terwijl de vierders van Koningsdag hun opbrengst van de markt kunnen gaan natellen in hun verwarmde huizen. Heel mooi, die deal met Erdogan, maar we hebben nog wat vluchtelingen vergeten.

Ik ben jaloers op het sleutelcitaat van Hegel, dat Scheffer gebruikt: “Iets is alleen wat het is binnen zijn grens en door zijn grens.” (p.18) Geldt dat ook voor de vrijheid, vraagt Scheffer zich dan af. Hij vraagt terecht of het wereldwijde web een bedreiging van die vrijheid is, want de ongekende informatiemonopolies (Google, Apple, Facebook, etc) zien hun kans schoon.

Maar dan laat Scheffer het zitten: hij definieert vrijheid niet, de begrenzing daarvan ook niet, maar bouwt zijn verhaal op binnen zijn eigen tak van sport, de migranten en hun problematiek. Dat is te verwachten, maar ik broed op het zinnetje van de duistere filosoof. De grens geeft iets betekenis en identiteit. Letterlijk is dat wel plausibel.