Van woningmarkt terug naar volkshuisvesting

Door: Tom van Doormaal

Er hing een montere sfeer op het congres, vol zelfvertrouwen en inspiratie. Dat heb ik ook wel anders gezien. Bij de gezamenlijke ingang van de beide partijen stond een heerlijke dwaas met luidspreker alle narigheid bij elkaar te schreeuwen, of het nou door ons kwam, de huidige regering, Europa, of Amerika of Rusland, voor hem was het geen probleem of verschil.

Ik werd daar vrolijk van. Van Alexander de Roo (GL), kreeg ik een gezamenlijk pamflet van beide partijen over het basisinkomen in handen gedrukt, teneinde die in de zaal te verspreiden. Dat leverde hier en daar ook nog serieuze gesprekjes op.

Ik trof Peter Kerris, gedeputeerde in Gelderland, en hield hem over de volkshuisvesting ongeveer de volgende redenering voor:

Een jaar of veertig geleden schafte Gerrit Brokx zonder gerucht of gedoe de gemeentelijke woningbedrijven af. De markt kon het zelf wel en moest de ruimte krijgen. We weten nu dat de markt het verknoeid heeft en een grote betaalbaarheids- en kwaliteitsproblemen veroorzaakt. En een schrijnend tekort aan woningen.

Laten we die weg terug daadwerkelijk kiezen en nieuwe gemeentelijke woningbedrijven mogelijk maken. Dat zou volgens dezelfde logica de ruimte voor marktpartijen weer kleiner maken. Het zou de greep van gemeenten op de werkelijkheid in het bouwen en de lokale grondspeculatie kunnen vergroten. We hadden het nog wat over die werkelijkheid, het gespeculeer op stijging van prijzen bij grondbezitters, de totale wantrouwigheid bij de boeren, die terecht een hooivork pakken, als iemand het over aankoop van grond wil hebben. Peter wist niet zeker of het zou helpen, maar hij vond de logica prima en het onderwerp ook. Het zou de kloof tussen randstad en provincie ook wat kunnen overbruggen.

Ik zocht het vergaderzaaltje op waar het thema “van woningmarkt naar volkshuisvesting” zou worden besproken. Het debat wordt nogal gehinderd doordat iedereen een eigen patent oplossing heeft en een moralistische houding kiest jegens de commerciële marktpartijen. Die mekkeren natuurlijk over hun rendement van 4%, maar dat je niet hoort te mopperen over je rendement als je sociale huurwoningen in stand wil houden, zei niemand. Zouden we collectief kunnen denken over wat strategische wendingen?

Van A naar B

Wat vind ik zelf eigenlijk, na een leven in dienst van de volkshuisvesting? De titel “van woningmarkt naar huisvesting” sprak me aan, maar gingen we daarover de discussie aan? Eigenlijk deden we dat niet. Kamerlid, wethouders uit het land en Cody Hochstenbach voor de klas, verder een overvloed aan toehoorders in een te klein zaaltje. De details over de regels, het niveau van de huren, de plannen voor de kleine woningen, de analytische inzichten, punten systemen en voorrangsregels, het vloog weer voorbij. In mijn afdeling heb ik ook bij die gesprekken gezeten, die allemaal tot vrijwel niets leidden. Ik vind het goed bedoeld, maar het was toch tijd voor actie? Er waren nogal wat praktijkmensen, maar zijn dat de strategen? Denk ik nu zo eigenaardig?

Advertentie

Uitnodiging

Helpt de wet?

Helpt de wet?

Door: Tom van Doormaal

Discussies in de politiek eindigen vaak met een wettelijke regeling als verlossing. De wet moet iets regelen voor bevlogen inrichters van de samenleving. Ik heb altijd een beetje moeite met die vlugge oplossingen, die toch nog moeten worden uitgeschreven en uitgevoerd.

Veel regels op veel gebieden voldoen niet erg, omdat zij door hun ingewikkeldheid royale mogelijkheden van ontwijken bieden aan de sterken. De tegenstellingen tussen arm en rijk blijken tamelijk hardnekkig, ondanks alles wat we doen aan toeslagen en subsidies. De sterken en de rijken blijken hun belangen goed te verdedigen in de wetgeving en de uitvoering daarvan. Dat is te merken, bij problemen als stikstof en klimaat, maar ook bij toeslagen, schade van gaswinning, beteugeling inflatie, waardoor het vertrouwen in de overheid wordt geschaad.

Waarom zien we weinig succes van onze wetten voor verandering, in dienst van onze mooie bedoelingen. Hoe komt dat?

De wet en het moreel besef

In een stuk van Kees Schuyt over de metaforen in het leven, haalt hij een ogenschijnlijk onbelangrijke tussenzin aan van Primo Levi, die over zijn ervaringen in het concentratie kamp schrijft:

“En tenslotte werkt de wet, of het moreel besef, dat de verinnerlijking is van de wet, als schokbreker: een land geldt dan ook als des te beschaafder, naarmate de wetten, die de armen beletten om al te arm te zijn en de machtigen om al te machtig te worden, er beter functioneren.” Van zijn volgende zin moest ik even huiveren: “Maar in het Lager is dat anders: hier is de strijd om te overleven meedogenloos, omdat iedereen wanhopig, onmenselijk alleen is.”

Buitenhof en het vertrouwen van de burger

Door: Tom van Doormaal

Doorgaans vind ik het prettig naar Buitenhof te kijken. De sprekers zijn vaak uitstekende insiders en de ondervragers goed voorbereid.

Maar helaas is het niet altijd zo. De gesprekken van 15 januari vond ik zwak en slecht voorbereid. Ik vind dat geen bijdrage aan het vertrouwen van de burger in de politiek.

De minister van defensie

Het gesprek met de minister van defensie ging vooral over het militaire perspectief, de levering van wapens, de samenwerking binnen de NAVO. Maar de minister reeg de clichés aaneen, zonder iets van betekenis te zeggen.

Toen kwam de vraag naar mogelijke escalatie. Maar de minister slaagde er niet in iets benulligs te antwoorden, maar doorgevraagd werd er ook niet. Zou er nu dreiging zijn?

Ik zou toch zeggen van wel. Putin weet inmiddels wel dat hij eigenlijk met de Navo vecht en dat zijn “militaire operatie” het voortbestaan van zijn regime ernstig bedreigt. Wat hem met het annexeren van de Krim lukte, zal nu niet meer gaan. Dat is bedreigend, ‘een kat in het nauw maakt rare sprongen.’ Het lijkt mij aannemelijk dat hij met China over de nucleaire optie heeft gesproken en dat Chinese president het hem in onversneden taal heeft verboden.

Maar onze minister meldt opgewekt dat de beslissingen over de oorlog bij Oekraïne liggen. Dat is misschien wel prima, maar dan komt wellicht de dag dat een modern westers wapen op het Rode Plein in Moskou ontploft, afgeschoten door een dappere strijder uit Oekraïne. Geen kans op escalatie, meent onze minister.

Tussen top en basis

Door: Tom van Doormaal

Als ik het propaganda materiaal voor de komende verkiezingen door kijk, lees ik:

‘Een campagne die onze strijdbaarheid zichtbaar moet maken op tv, radio, sociale media, en in de kranten. Lokaal, regionaal en nationaal’. 

‘Een kans om Nederland een andere richting in te sturen. Een richting die sociaal, duurzaam, en eerlijk is. Waarin we naast elkaar gaan staan, in plaats van tegenover elkaar’. 

Je vraagt je af wie hier wordt toegesproken; partijgenoten vermoedelijk, niet potentiële stemmers. Maar wat bieden we hen? “Sociaal, duurzaam, eerlijk…”Mag ik het een beetje schraal noemen, deze slagwoorden, hoe nuttig ook. Een actueel probleem lijkt mij het handelen van het bestuurssysteem, de crisissen waar we mee te maken hebben. Daarover lees ik weinig.

Dat is de rationele inhoud, die ik mis.. De emotionele kant is het sociale sentiment dat onze verzorgingsstaat tot stand bracht. Het gevoel overheerst bij mij dat de partij der sociaaldemocraten vooral met zichzelf bezig is. Dat is niet om goede lokale partijvrienden te bekritiseren, vermoedelijk hebben ze ook vaak dat gevoel. Waar is onze emotionele verbinding?

Selectie van politieke leiders

Moet ik me, als witte ‘zeven vinkjes’ hetero met goede opleiding en een loopbaan in de Randstad, geen illusie maken over een vooraanstaande positie in de partij? Die heb ik niet, want ik ben bejaard, maar misschien ligt het toch anders.

Over doenvermogen

Door: Tom van Doormaal

De oorlog in Oekraïne heeft de wereld op zijn kop gezet: geen probleem is het zelfde gebleven en elke dag brengt nieuwe onderwerpen waar ons bestuursapparaat geen weg mee weet. Daarin moeten we kiezen: schrijf je over parlementaire vliegen meppen, of over datgene waarvoor ons politiek systeem is ingehuurd. Dat is geen klein vraagje, dat ik Marc Chavannes voor heb gehouden, maar de suggestie sprak hem niet aan.

Maar toch: hoeveel zin heeft het je druk te maken over het gedoe in het parlement, als er alleen maar crisissen en gebrek aan controle in de kranten staan? Ruud Koole schreef over Twee Pijlers, een electorale en een niet electorale. Chavannes zegt dat je minder moet bouwen aan de kust, want de zeespiegel ging toch stijgen? Laten we politiek en bureaucratische kwaliteit uit elkaar halen. Chavannes verweert zich tegen mijn kritiek, want als je over voetbal schrijft kun je de bal niet negeren, maar hoe het elftal loopt, bouw van stadions en mensenrechten doen er toch ook toe?

Kunstmatige intelligentie

De nieuwe tekst database Chat GPT had een vrije research modus open staan en ik vroeg: “hoe kunnen de rol van de politiek en de rol van beleidsuitvoering praktisch worden gescheiden?” (Ik vertaal maar: de voertaal was Engels). Binnen twintig seconden reageerde het systeem:

“Het kan lastig zijn een volledige scheiding te maken tussen de rol van de politiek en de rol van de uitvoering, omdat de twee vaak vervlochten zijn. Niettemin zijn er enkele manieren waarmee de rollen kunnen worden onderscheiden en tot op zekere hoogte kunnen worden gescheiden:

De Participatiewet moet niet worden gewijzigd, maar vervangen worden door fundamenteel andere regeling

Door: Gerard Bosman

De minister van ‘Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen” stuurde op 28 november jl. een brief aan de Tweede Kamer over de uitvoering en evaluatie van de Participatiewet. Zij schrijft: “Participatie gaat over meedoen in de samenleving. Over gezien worden en kansen krijgen om bij te dragen naar vermogen. Meedoen klinkt simpel, maar lukt toch niet altijd. Als het moeilijk is om op eigen kracht te participeren, dan is er een stevig vangnet: de Participatiewet. Een wet die mensen ondersteunt als de bestaanszekerheid in gevaar komt. Vaak doet de Participatiewet dat goed, maar er zijn ook momenten waarop de wet niet uitpakt zoals de bedoeling was. Soms veroorzaakt dat zelfs grote problemen.”

Het is volstrekte quatsch. De minister stelt dat zij dit oordeel baseert op een beleidsanalyse. Die heeft zij zelf – althans haar ambtenaren – gemaakt, mede op basis van gesprekken met de uitvoerders en met cliëntenorganisaties. Die cliëntenorganisaties kennende, kan het daar niet van gekomen zijn, en ook niet van de officiële Eindevaluatie van de Participatiewet en vele andere publicaties op dit terrein. Die waren unaniem vernietigend, zowel over het feit dat de bijstand onder de Participatiewet de bestaanszekerheid juist niet meer garandeert, en eerder een bedreiging daarvan vormt, als over dat de Participatiewet bij geen enkele doelgroep een beter resultaat geeft op de al zeer beroerde prestaties om meer mensen succesvol naar goed en eerlijk betaald werk of andere participatie te brengen.

Volgens de minister blijkt uit haar analyse dat er drie problemen zijn met de Participatiewet:

1. De ondersteuning is beperkt
2. Het sanctie regime is streng
3. De bestaanszekerheid is te complex georganiseerd

Armoede, ongelijkheid en de PvdA

Door: Louis Plas

Bestaanszekerheid behoort tot de kernbegrippen van de PvdA. Maar zoals dat met wel meer termen gebeurt, onder eenzelfde vlag kan veel verschillends schuilgaan. Een kernverschil over zekerheid is: komt er vooral zekerheid door het bieden van kansen? Of staat het bieden van sociale bescherming veel meer voorop? Een andere vraag is: wie heeft er recht op die zekerheid? En moeten er tegenover rechten bij zekerheid ook plichten staan?

Er groeide een praktijk, bijvoorbeeld in de Participatiewet, bij Sociale Werkplaatsen en bij het UWV, op basis van wetgeving, met als gevolg kansen vooral op papier, vermindering van eerder bestaande bescherming, en met plichten tegenover rechten.

Het Toeslagen Schandaal bracht vervolgens een leerproces op gang. Overmatige controle ondermijnt de beoogde zekerheid. Is dus contraproductief. Mensen die zich moeten verantwoorden voelen zich juist meer onzeker. Dat begrepen we nu beter. De PvdA dacht ook lang: geen vangnet maar een trampoline. Prikkels bieden de mensen kansen. Maar we lieten mensen daarbij niet de nodige rust. Te veel iets moeten maakt mensen juist ongelukkig.

Intussen ging de bijstand stap voor stap qua niveau achteruit als uitkering. Sommige gemeenten sprongen bij, de wet maakt dat beperkt ook mogelijk, andere niet. Het bracht de sociale ongelijkheid meer zichtbaar terug. Nu is steeds breder het gevoel ontstaan, dat die grotere materiële ongelijkheid te ver is doorgeschoten. Ook vanwege een toenemende economische onzekerheid onder de middenklassen. Sommigen zien de bui al hangen.

Stagnerende systemen

Door: Tom van Doormaal

Remkes is geen filosoof, maar toch spreekt hij soms interessante tekst uit. Onlangs zei hij dat zijn werk om de boeren weer aan tafel te krijgen toch vooral een taak van de politici was, die hem hadden gevraagd om hulp. Hij was geen bemiddelaar, geen onderhandelaar, maar een gespreksleider; slimme man toch wel. Politici horen zelf verbindingen te maken tussen tegenstellingen, dat is het democratisch systeem.

Steekt daar diepzinnigheid achter? Onze wereld is op gedeeld in systemen die ergens verantwoordelijk voor zijn. De socioloog spreekt dan over “functioneel gedifferentieerde subsystemen”. De verantwoordelijkheid voor hun taak moeten die systemen zelf dragen, de inzichten daarover groeien door hun denken en handelen. De communicatie tussen samenhangende systemen moet door de politiek bevorderd worden. Werkt dat een beetje?

Een vastlopende wereld?

Nu onderscheiden we ook politiek en bestuur. We doen dat met de dimensie boven en onder en het onderscheid tussen doel en middel. Het Rijk is de baas, we hebben een middenlaag, de provincies en de gemeenten aan de basis. De politiek kiest de doelen door een debat over waarden, het bestuur (ambtenaren en doelorganisaties) doet de uitvoering.

Erg goed werkt dat geheel niet: we hebben de schandalen rond de kinderopvangtoeslag gehad, we corrigeren de energieprijs door iedereen een bijdrage te geven, straks door een prijsplafond, we geloven in de heilzame werking van de markt in de zorg, we geloven dat het milieu en de natuur gered worden door karrevrachten aan maatregelen, die dwingend moeten worden opgelegd aan marktpartijen. De huisvesting gaat goed voor de oppervlakkige beschouwer, maar de tekorten aan woonruimte zijn een vloek voor kleumende vluchtelingen.

Ondermijning van de rechtsstaat

Door: Tom van Doormaal

Het is niet niks, waarmee ik mijn laatste verhaal eindigde: ondermijnen we zelf onze rechtsstaat?

Mijn gevoel zegt: de politiek bemoeit zich teveel met details in de uitvoering van beleid en geeft te weinig richting aan structurele verbetering van de vormgeving van het beleid.

Zo ontstaan er veel partijen, die op details van elkaar verschillen en daardoor maakt het stemmen praktisch steeds minder verschil voor de kiezer.

Beleid en uitvoering

Is dat ondermijning van de rechtsstaat? Misschien meer van de democratie: als stemmen geen verschil meer maakt, dan kies je een populaire jongen, die weet “hoe varkentjes te wassen”. In recente peilingen passeert Wilders de VVD van Rutte. Of je stemt helemaal niet meer.

Ik concludeerde in mijn vorige stuk:

• De politiek zou minder richting moeten proberen te geven aan de uitvoering;
• De politieke partijen zouden beter moeten denken over sturing van marktprocessen en doelen daarbij;
• De politieke partijen zouden samen moeten werken aan nieuwe instituten en sturingsinstrumenten, die sturing van marktprocessen of verstatelijkte uitvoering kunnen verbeteren.

Waarom ik dat opschreef, kan iedereen die de krant leest bedenken: onze politiek maakt zich wel druk om de realiteit buiten Den Haag, maar heeft daar weinig of geen invloed op. Landbouw, woningbouw, vervuiling van milieu, sociale erosie, er wordt wat management bedreven aan de oppervlakte van de problemen, maar fundamenteel wordt bitter weinig bereikt. De socioloog klaagt: de functionele subsystemen worden ingewikkelder en de politiek, die communicatief tussen die subsystemen moet werken, doet weinig.