Door: Tom van Doormaal
De PVV is verder gegroeid na de verkiezingen. Zal dat nog extremer worden, als de formatie vastloopt en geen rechts kabinet ontstaat? Het is een angstig perspectief.
Het wijst op een groeiende weerzin van de kiezers tegen het bestaande politieke systeem. Als ik eerlijk ben: die weerzin tegen het bestaande politieke systeem snap ik. Waar is onze traditionele aanhang gebleven, nu iedereen bestaanszekerheid wenst?
De analyses van de overwinningsnederlaag waren nogal beperkt: Hans Spekman zei er over wat ik voelde. “acht zetels winst is leuk, maar niet veel meer dan de beide partijen eerder hadden.” Kortom, van bijzondere aantrekkingskracht op kiezers bleek weinig.
Ook leuk: de nabespreking van het resultaat noemde hij Noord Koreaans; het establishment in de partijen bewierookten elkaar een beetje, maar nagenoeg geen analyse. Hans zei: “kritische lastposten in een volle zaal hadden we moeten hebben.” De VVD deed dat beter. Verenigd links doet het zwak in de communicatie: geen informatie die nieuw is of iets extra’s vertelt aan een partijlid, een neerbuigende melodie.
Uit Brussel (Social Europe)kwam een heldere tekst van Agnes Jongerius en ook Chaterine de Vries had een wat verzachtende vergelijking met de loopbaan van de Italiaanse premier Meloni. Zij werd van rechtse radicaal (ook) een vrij gemiddelde bestuurder.
Kernvragen: van waar komt de verschuiving? Waarom is niet langer de arbeider en de hardwerkende middenklasse de natuurlijke achterban van links? Wat betekent deze verschuiving voor onze strategie en voor onze opvattingen over democratie?
Van onze partijen weinig nieuws, maar analyse en nieuwe gedachten hierover lijken mij urgent en nodig. Ik probeer wat ideologische verkenning.
Onvrede
Een kandidaat of een beleid wordt niet meer gesteund, maar lijkt vooral met kracht te moeten worden verworpen. Zijn we dan tegen de democratie? Niet persé, maar de keuzen worden aangeleverd in een scherpe en gepolariseerde vorm. Ze moeten immers in snelle oneliners duidelijkheid bieden. Klimaatbeleid gaat over de toekomst van de aarde of is spilzuchtige onzin.
Is die onvrede raar of onverklaarbaar? Niet in het minst: de toeslagouders zijn talrijk en het herstel loopt traag en onvoldoende. De aardbevingsschade treft een hele provincie. Het probleem van het schadeherstel, toch niet zo ingewikkeld, loopt traag en onvoldoende.
De agrarische bedrijfstak, zal aan herstructurering niet ontkomen, maar zit vol netelige verbanden, zoals stikstof, bouwgrond voor woningen, natuurbeleid, verdienmodellen voor boeren. De voortgang is traag en onvoldoende. Steeds meer boeren zijn bereid op uitkoop in te gaan, maar versnelling in de uitvoeringsprocessen levert dat nog niet op.
De woningnood is niet ontstaan door “de tsunami van asielzoekers”, maar door het verprutsen van het volkshuisvestingsbeleid. De spanning daarover wordt door anti-vreemdelingen retoriek en het laten verloederen van de opvang verder vergroot, zonder enig zicht op effectieve ingrepen. Waarvoor was die crisis nu eigenlijk?
Het geloof in marktwerking heeft ons een private energiedistributie gebracht. Aandeelhouders verdienden fors aan de transacties. Nu blijkt dat te weinig is geïnvesteerd in het stroomnet, ondanks het toezicht. (ACM) Wie gaat voor dit miljarden tekort opdraaien? De verhoging van de tarieven is voor de gebruiker. De marktwerking was ook een oplossing voor de zorg; maar de overbelasting van alleen al de huisartsen betekent een fors kwaliteitsverlies in de eerste lijn.
Zo ontstaan de negatieve en polariserende one-liners, waarmee de politiek de beschadigde burgers poogt te paaien. Dat lukt niet erg
Geen gedwongen uitkoop, wist Caroline van der Plas, na de trekker-oorlog. Maar de boeren beslissen zelf wel of ze op uitkoopvoorstellen ingaan. Dat doen ze in grote aantallen.
“De Nederlander op één” is de nieuwe slogan van Geert Wilders. Of achter die 37 zetels van de PVV zoveel vreemdelingenhaat te vinden is, lijkt me de vraag. Daarom is de taal, die onvrede omzet in sociale tegenstellingen iets wat verhinderd moet worden.
Programmataal
De vraag is: helpen de programma’s ter verbetering? Geert Wilders moet perplex zijn geweest, toen hij zijn hele programma zo ongeveer in de ijskast wilde zetten, maar weinig hielp voor een wat opbouwender sfeer.
Maar hij kan als geen ander weten dat politiek letterlijk taal is. Hij gedroeg zich ongeveer als voorheen: harde taal, overdrijving, gebrek aan stijl. Dat laatste is ook van betekenis: politiek is ook stijl, meende Oscar Wilde.
Ik heb het vaker geschreven, maar kennelijk nog niet helder genoeg. Politiek gaat wel over wensen, maar die hebben vaak te weinig handzame betekenis: het paradijs op aarde willen we allemaal, maar hoe komen we daar?
Doelen behoeven niet volledig en in absolute termen te worden gehaald. Als we processen de goede richting op kunnen sturen en doelen worden ten naaste bij gerealiseerd, mogen we al heel tevreden zijn. Alle middelen aanwenden voor een doel veroorzaakt polarisatie.
De actualiteit van de formatie laat vrij helder zien dat weinig echte keuzen zijn gemaakt. Daardoor kun je wel een scheiding maken tussen links, midden en rechts, maar in menig opzicht loopt wat de partijen willen en de middelen die ze daarvoor willen gebruiken nogal door elkaar. Waar heb je dan precies programma’s voor? Om de achterbannen te bevredigen, om kiezers mee te lokken, maar niet om coalities te bouwen. Daarvoor moet je maanden praten, vooral over wat uitvoerbaar is op welke termijn.
Naar goed bestuur
Is die formatiepraktijk te verbeteren? Daarvoor is veel meer ruimte nodig voor discussie over de praktische kant van het openbaar bestuur. Dat betekent dat je op een midden termijn laat zien waar je naar toe wilt en welke middelen je wilt inzetten om dat te bereiken.
Ik heb daarvoor twee regeerperiodes genoemd, Remkes heeft het over een jaar of tien. Maar het idee is hetzelfde. Hoe kom je van de ongewenste naar een gewenste situatie, althans ten naaste bij. Dat moet in een programma staan en worden vergeleken en besproken met coalitiepartners.
Is dat te doen? Het is behoorlijk lastig, omdat het rollenspel tussen partijtop en achterban veranderd moet worden. Programma’s vereisen echte deskundigheid Vraag: wat moet er precies gedaan worden om het boek van de kinderopvangtoeslagen binnen drie jaar tot ieders tevredenheid te kunnen sluiten? (Dito met vastgoedschade in Groningen)
Of: de marktwerking is te ver doorgeschoten. Constateren is simpel, maar wat gaan we doen om die marktwerking te beperken? In de volkshuisvesting? In de energiedistributie? In de zorg? In het openbaar vervoer? De antwoorden moeten vanuit die gedachte toekomst over een jaar of tien, worden beschreven in stappen daar naar toe.
Belangen en rationaliteit
Moeten we verbaasd zijn over het feit dat ook migranten op Wilders hebben gestemd? Ik weet het niet. Mensen stemmen rationeel voor degene die zijn belangen dient. Maar mensen hebben niet alleen objectieve belangen, ze hebben ook opvattingen over hoe die belangen moeten worden behartigd. Dat maakt het resultaat van verkiezingen wel eens vreemd.
Maar het is niet nodig de hele wereld te analyseren. Ik zou het al heel wat vinden als we serieus konden discussiëren over een simpel vraagje: is links zijn traditionele proletarische achterban kwijt geraakt en waarom?
Linksom! 
Hoi Tom,
Wonden likken wordt al heel lang gedaan. Dat heeft niet alleen te maken met falen op links maar ook met de tijdgeest. Ik bedoel daarmee de drang naar prestaties en het aanmoedigen van individuele rijkdom. Die beleving wordt al vroeg bijgebracht op kinderen door ouders en op scholen. Die manier van opvoeding laat zich later uitkeren in het stemgedrag.
Daarnaast heeft de PvdA al tijdens Kok in de jaren negentig afstand genomen van de sociaal democratie en is het daarna alleen maar op sleeptouw genomen door de VVD. De animo bij de PvdA voor deze partij met haar marktwerking filosofie nam zelfs toe.
In de periode 2012 tot en met 2017 maakte de PvdA grote fouten, zoals met de participatiewet en de concessies aan de VVD. Zoals nominale zorgpremies in plaats van inkomens gerelateerde premies. Verder zijn in een tijdsbestek van zo’n 30 jaar de laagste inkomens alleen maar verder op achterstand geraakt. De kloof arm – rijk laat is alleen maar groter geworden.
Het ziet er somber uit voor links, want mocht zij een keer deelnemen in een kabinet, prbeer dan maar eens alle tekortkomingen te corrigeren.
Jan, alles wat je zegt klopt. De “rode veren” van Kok, de concessies aan rechts in de paarse kabinetten, het is allemaal waar.
Maar laten we een andere taal proberen te spreken. Ik ben sociaaldemocraat, omdat ik geloof in de kleine stappen, die democratisch tot verandering en verbetering leiden. Met name de werkende arbeider en middenklasse moet het beter krijgen.
Maar net nu we het eens worden over bestaanszekerheid, over terugdringen van de marktwerking, over de noodzaak van een betere verdeling van de welvaart, blijkt onze achterban vertrokken naar andere partijen: ik overdrijf een beetje maar niet veel.
Wat hebben we gemist?
Kunnen we met rechts bondjes sluiten voor onze sociale rechtvaardigheidsdoelen?
Geloven we daar nog wel in? Hoe verstandig is het met nadruk aan de zijlijn opstellen van onze linkse samenwerking?
Ha Jan,
Ik ben het vrijwel met alles eens, maar ik zoek naar een andere taal. Wij zijn sociaal-democraten, omdat wij een emancipatiestrijd willen voeren, voor bestaanszekerheid en tegen grote inkomens en vermogensverschillen.
Natuurlijk hebben we daarin fouten gemaakt, zoals de rode veren van Kok, of de verwatering door de paarse kabinetten.
Maar ik denk, zo is het dan. Maar waarom is ons thema overgenomen door andee partijen en worden wij ingedeeld bij de elitaire deep state? Welke beweging heeft onze leiding, hebben wij gemist?
Ik doe mijn best daarvoor een verklaring te vinden. Moeten we niet langer geloven in de kleine stappen voorwaarts van het democratisch socialisme? Ik geloof daar nog steeds in, maar beproefd voel ik me wel.
Ik dacht dat mijn opmerkingen zoek waren, daarom twee maal en gelijkluidend…
Hallo Tom,
Je vraagt je nogal wat af. Ik zou zeggen, deden vele anderen dat ook maar.
Hoogmoed en onbeschoftheid domineren immers in onze samenleving. Vele mensen met een kleine portemonnee stemmen mede daarom niet meer. Ik keek gisteren naar NOP 1. Mevrouw Moorman (PvdA) schetste een beeld van toenemende ongeletterdheid in Nederland. Terechte opmerkingen, mi. Al eerder refereerde ik aan opvoeding en onderwijs. Ook de opvoeding en het onderwijs zijn namelijk bepalend voor het stemgedrag in later tijden. Om tot een fatsoenlijkere samenleving te komen moet erop scholen niet alleen aandacht zijn voor het individuele welzijn. Verder moeten we (in kleine stapjes) de marktwerking en bureaucratie afgebouwen.
We zijn een rijk land, maar dat zegt nog niets over de eerlijke verdeling van die rijkdom. Onderzoeken tonen aan dat Nederland helemaal niet zo’n rechtvaardig beleid kent als het gaat om inkomen uit arbeid en vermogen. Ook werkt het grote verschil van inkomens door in het sociale leven. Ik ga niet alles daarvan hier benoemen, maar de ongelijkheid daarvan zou moeten uitdagen om één en ander te herzien. Bijvoorbeeld: korter levensbestaan in verhouding tot pensioen.
Ik denk dat ik in mijn reactie heus wel iets vergeten ben. Maar zo is het goed.
Jan, Volstrekt eens met je opmerkingen over ongelijkheid, met onderwijs, etc. Wethouder Moorman zei daar ook het hare over.
Misschien is de kern wel de sociaaldemocratie: zoals Frans zei in Buitenhof, wij zijn geen revolutionairen maar hervormers.
En wel: in een democratie. Wij nemen kleine stappen en als die in de richting gaan die wij wensen, ontstaat er weer perspectief voor degenen die nu denken dat de overheid er niet voor hun is.