De Nieuwe Formatie

Door: Tom van Doormaal

Van sommige verkiezingen slaap je slecht. Dit was er zo eentje. Gejuich bij de PVV, maar verder vooral beduusdheid en boosheid. Maar boos op wie?

Ooit was er een architectuurdocent in Delft, die zijn colleges eindigde met een geheven vinger, roepende “Think…”, waarop de goed gedresseerde studenten hem toebrulden: “the impossible..”

Het is een dubbele herinnering. We hebben het onmogelijke gekregen. En nu moeten we bedenken wat we daarmee kunnen doen. Als je al die campagne-ellende verdragen hebt, als beloning zo’n uitslag!!!

De groei van de PVV

Kunnen we de PVV verwijten dat die partij mensen uitsluit, terwijl het leeuwendeel van de achterban van de PVV zich uitgesloten voelt? Het is geen handig verwijt richting PVV.

Maar dat moet het rechtse populisme ook maar eens doordenken. Wordt men uitgesloten of is er onvrede over bestuurlijke incompetentie? Zou de onvrede en de oorzaken daarvan door een regering Wilders als bij toverslag verdwijnen?

Is het een schamele functie van de massamedia dat zij het onbehagen aanwakkeren? Hebben wij behoefte aan een “Goed Nieuwsshow”, over het publieke belang? Het gaat wel goed, maar het gaat niet iedereen goed. Moeten de partijen meeslepende ideologisch getinte vergezichten aanbieden? De Correspondent van 23-11-23 lijkt dat te vinden.

Nog eens, is het verwijt aan de PVV dat die partij mensen uitsluit nu zo handig? Misschien is het insluiten en uitsluiten wel meer het thema, dan de ideologie. Het gaat om het gevoel tweederangs burger te zijn. Het opwekken daarvan ging de coalities Rutte goed af. Als je de PVV verwijt mensen uit te sluiten, terwijl de aanhang van de PVV zich juist uitgesloten voelt, kun je moeilijk verwachten dat dit een verwijt is dat aankomt. Welk verhaal is wel en wanneer passend lijkt de vraag, ook voor de formatie.

De politiek zwijgt; het is wel lawaaiig in Den Haag, maar geen idee waar je van op kijkt.

Idee en vernieuwing

Amartya Sen schreef,: “A crisis not only presents an immediate challenge that has to be faced. It also provides an opportunity to address long term problems, when people are willing to reconsider established conventions.”

Crisis is er wel, maar die bereidheid ook, het heroverwegen van gevestigde gebruiken? Ik heb grote twijfels. Terecht is de VVD verweten dat men het verleden volstrekt ontliep, met het motto dat men vooruit wilde kijken. Alleen helpt het als je weet welke fouten je beter niet meer kunt maken.

In Buitenhof van 26-11-23 pleit Johan Remkes voor twee dingen die ik bij herhaling bepleit: geef aan waar je over een jaar of tien wilt staan en hoe daar te komen en beweer eens iets over uitvoerbaarheid en uitvoering van het voorgenomen beleid. Verstandige taal van mijn oude bewindsman, maar ik heb er tijdens de campagne weinig over gehoord.

Of Koot en Bie het begrip “gebruikelijke usances” al hadden gemunt weet ik niet, maar de “established conventions” van Sen komen in de buurt. Al het geleuter in de campagne ging volstrekt volgens de gebruikelijke usances. Geen woord over de achterstallige investeringen in onze infrastructuur, waarvoor miljarden nodig zijn. Een stukje daarvan is het stroomnet. Ik citeer mijzelf:

“De provincie, ander voorbeeld, heeft de energiebedrijven verkocht in schaalvergroting, maar de enige kans om het milieu vooruit te helpen is schaalverkleining van productie en verhandelen van energie. De verkoopwinst is nog niet verjubeld, dus kan nog voor een echte hervorming worden gebruikt. Kortom, daadkrachtige mannen en vrouwen: ‘denk het onmogelijke’”. (miijn tekst, 2011)

Met Remkes zeg ik: wat gaan we doen? Het terugdringen van de marktwerking in de zorg? Het greep krijgen op het grondbeleid voor het bouwen van woningen? Het aankoopbeleid van agrarische grond voor de stikstof reductie? Het versimpelen van de schadeloosstellingen voor de Groningse ruïnes in het vastgoed en de materiële en geestelijke schades bij de toeslagouders? Het moderniseren van de belastingdienst? Het zijn vrijwel niet benoemde dingen.

Je kunt puzzelen over bestaansangst, of over de miskenning van Biden, gekoppeld aan een brallende Trump: zijn aanhang is blind voor feiten. Maar ik bedoel dat je kunt zien waar de onvrede vandaan komt.

En nu formeren

De laatste formatie voor Rutte IV was een moeizame affaire: de studie van de formatietechniek 2021/2022 kreeg als titel “Het vertrouwen zoek”.( Carla van Baalen, e.a. Den Haag, 2023) Het boeide mij wel: de vergelijkingen met andere formaties, de interviews, de aanbevelingen voor de regie van de Kamer.

Maar of het voldoende is om de fetisj van wie de grootste wordt te vermijden, is nog maar de vraag. Een grote meerderheid heeft niet op Wilders gestemd, dus hem aan de kant zetten is niet persé een ondemocratische daad. Het precedent was de combine Van Agt en Wiegel, die een lopende formatie van winnaar Den Uyl onderbrak. Met de gedenkwaardige foto in le Bistroquet. De politicologen wisten ineens: de kleinste meerderheid levert de kansrijkste coalitie op.

Hoe moet een democratie zich verdedigen? De weg naar de Tweede Wereldoorlog werd bereid door lieden ( Hindenburg c.s.) die meenden dat de dubieuze democraten door het systeem te beteugelen waren. Een maand later brandde de Rijksdag en verscherpte het regime van de nationaal socialisten aanzienlijk.(Masha Gessen, “Hoe overleef je een autocratie?”)

Een niet gering probleem van vandaag is het gebrek aan ervaring in het parlement. Wie is de verkenner Van Strien in hemelsnaam? De verlokking van zelfoverschatting wordt daardoor onweerstaanbaar; “wij zijn de hoogste macht in dit land” is het gevoel bij menig kamerlid. Alleen zijn er nogal wat tekenen, die doen vermoeden dat dit niet waar is.

Het is de kracht van een enkelvoudig verhaal, dat een eenzijdig wereldbeeld vestigt. Maar woorden hebben hun betekenis. Orwell schreef er over: “Oorlog is vrede. Vrijheid is slavernij. Onwetendheid is kracht.” (1984) Politiek is taal. Die taal moet een scherp beeld van de werkelijkheid geven, maar ook tot de verbeelding spreken. Ik zie het Wilders niet doen, die nieuwe taal en inhoud ontwikkelen, maar ook ter linkerzijde is er veel te wensen.

Kortom: informeren moet met nuchtere en afstandelijke buitenstaanders. Als er eenduidige binding aan de grondwet en rechtstaat komt, dan is Wilders misschien acceptabel. Maar ik vind ook de binding aan het EU project van belang. En de steun aan Oekraïne heeft geo-politieke betekenis. Stel je voor dat de belofte van de F-16’s te niet wordt gedaan en dat Navo partners daardoor gaan aarzelen. Zelfs een nieuwe secretaris generaal zal het daarmee moeilijk hebben. De opgetogen reactie van de Russische TV op het vooruitzicht Wilders was veelzeggend.

De nieuw kamer heeft een immens probleem. Woorden hebben betekenis. De PVV kan alle programmapunten en overdrijvingen bij het grofvuil zetten, maar dat betekent niet dat het een betrouwbare regering oplevert. Als iemand mij leest, heb ik een simpel advies: niet aan een gedoemde coalitie beginnen.