Gevaarlijke woorden

Door: Tom van Doormaal

Geert Wilders is de koning van de overdrijvingen.

Terecht dat zijn theatrale taal de formatie blokkeert. Je kunt als dorpsgek wel roepen dat ons land vol is, of is herschapen tot een “openlucht opvangcentrum voor asielzoekers”, maar dat kun je niet als verantwoordelijk politicus. Je kunt wel roepen dat Eritreeërs moeten worden opgepakt en uitgezet, maar het zijn er zo’n dertigduizend en de wet verzet zich tegen dit soort “oplossingen”.

En nu? Wilders gaat aangifte doen tegen Timmermans, die alles wil doen om Wilders bij de macht vandaan te houden. Wilders beroept zich op het lot van Pim Fortuyn. Hij kan het weten, want hij is de zwaarst beschermde politicus van Nederland. Timmermans verweert zich simpel: natuurlijk bedoelde hij alleen parlementaire middelen.

Beelden

Politiek draait tegenwoordig op beelden. Het lot van Fortuyn staat iedereen in het geheugen gebrand: een met bloed bevlekte keurige man, gestrekt op een parkeerterrein in Hilversum. “Heb je nu je zin, schoft?” werd Ad Melkert toegesist bij zijn begrafenis.

Was de moord op hem een gevolg van de demonisering, van de strijd tussen links en populistisch rechts? Dat is niet geheel zonder grond, dus Wilders gaat met die vergelijking aan de haal. Maar Fortuyn was een confrontatie met een oude politieke cultuur. Dat werd door links slecht begrepen. De veiligheid wordt al jaren verzorgd, dus hij hoeft niet meteen te vrezen voor het effect van dat beeld dat hij oproept.

Alleen is nog meer gemoord in ons vreedzame landje. Theo van Gogh, die zich zelf een dorpsgek noemde, voerde oorlog tegen iedereen, begenadigd met veel talent maar met een donkere rand aan zijn ziel. “Wie wil een dorpsgek nu kwaad doen?”, vond hij zelf. Onbewaakt, op zijn fiets door Amsterdam, trof hij zijn moordenaar, een islamitische fanaticus, die hem wel serieus nam. Weer een beeld: een bult onder een laken, naast een fiets.

Was deze moord ook een gevolg van demonisering? Buruma vroeg het aan Frits Bolkenstein, die antwoordde: “Je moet nooit onderschatten hoe diep de haat onder Nederlanders zit tegen Marokkaanse en Turkse immigranten. Mijn politieke succes berust op het feit dat ik naar die gevoelens heb geluisterd.” ( Buruma “Na de moord in Amsterdam”p.58) Bolkenstein was coach van Wilders.

Aangifte

Als het tot een rechterlijke uitspraak moet komen, is het wel boeiend de mogelijke overwegingen te bekijken. Is er iets te zeggen over de relatie tussen politieke woorden en crimineel gedrag?

Ik probeer mij de betogen voor te stellen.

Edelachtbare, ik verwijt de heer Timmermans dat hij met alle middelen wil strijden tegen mijn streven naar de positie die de kiezer mij vergund heeft. Dat roept angst op; het lijkt op demonisering.

Edelachtbare, ik verwijt de heer Wilders dat hij mijn woorden interpreteert in een andere context dan waarin ik ze heb gebruikt, alsof ik andere dan democratische middelen zou kunnen bedoelen. Dat is kwaadwillend en theatraal.

Edelachtbare, de heer Timmermans doet zijn oproep op het congres van GL/PvdA zonder relativering of kaders, dus het roept bij mij angst op voor links radicalisme; iedereen moet alles doen om mij van de uitvoerende macht ver te houden. Dat spoort radicalen aan.

Edelachtbare, de heer Wilders doet al jaren niet anders dan door zijn woorden rechts en islamitisch radicalisme wakker te schudden en aan te wakkeren; niet enkel Pim Fortuyn, maar ook Theo van Gogh is vermoord, de eerste door een linkse radicaal, de tweede door een radicale islamiet.

De rechter zelf: heren Wilders en Timmermans, mag ik u beiden vragen naar de werking van politieke discussies op de mentaliteit in het land en de bereidheid van enkelingen om op basis daarvan te handelen? Hoe gaat dat proces in zijn werk? Ziet u onze burgers als autonome mensen, die weerbaar dienen te zijn tegen stemmingen, die in de politiek worden gevormd? Welke gevolgen heeft die mening voor uw positie hier? Bent u het beiden eens dat mensen, los van de sfeer in het land, los van het idee dat hun leiders ergens toe aansporen, verantwoordelijk zijn voor hun eigen daden?

Het is maar een vingeroefening.

De kabinetsformatie

Ondertussen sleept de kabinetsformatie zich voort. De ijskast van de PVV is gevuld met nagenoeg het gehele programma van zijn enig partijlid. Dat is logisch, want als leider van de door hem gewenste coalitie past grote nuance en terughoudendheid. Daardoor is de heer Wilders niet echt opgevallen. Het soms moeizame debat op congressen draagt tot die nuancering bij, maar dat heeft de PVV niet.

Dat is niet zozeer een politiek oordeel, maar een ambachtelijk. Groot vakmanschap in het politieke debat kan Wilders niet worden ontzegd, maar daarmee ben je nog geen democratisch bestuurder of leider. De kern van zijn programma is de migratie, maar wat kun je daar van maken als de afgelopen tien jaar alle pogingen zijn gedaan om hier enige voortgang in te bereiken?

De PVV en de formatietafel hebben iets bedacht: we geven de migratie een woord: het is “een crisis”. Omdat er niets serieus of uitvoerbaars is bedacht, moet je wat. Dus moeten de partijen samen maar iets bedenken, waarmee de PVV zijn achterban kan bedienen. En gijzel je de formatie en misschien ook wel de rechtsstaat…

Het parlement heeft vrij veel “niet controversieel” verklaard. Dat maakt de politieke ambitie om de ‘Nederlander op Een’ te zetten kwetsbaar; op een achternamiddag vliegen de miljarden naar Oekraïne, moppert Wilders op X. Maar van de grote PVV fractie hoor je weinig.

De aangifte tegen Timmermans is begrijpelijk, want de dreiging is niet helemaal ongegrond. Maar het is spektakelpolitiek, want dat is de stijl van de PVV. Is dat wat de kiezer wilde, is dat nu de ambitie? Inhoudelijk is het een beetje een leegte. Maar de PVV doet het nog steeds goed bij de kiezer.

De kunst van het conflict?

Het boekje van Tom van der Meer, “Waardenloze politiek” is niet onaardig,, maar wat bedoelt hij met zijn ondertitel, “de kunst van het conflict?” Het zal wel zoiets betekenen dat het politieke debat meer moet laten zien over de waarden die spelen bij beslissingen.

Neemt Tom van der Meer de Kamerleden de maat? Het lijkt er op. De waarden spelen geen grote rol in het debat. Tussen mensen gaan we geen verschil maken in de Rechtsstaat, toch? Dat dreigt.

Politiek ging het geschil over de nareizigers, maar dat bleek een minuscuul probleem dat in de ketelmuziek van de crisis en het vertrek van Rutte tamelijk onopgemerkt bleef. Heeft het parlement open over de waarden gediscussieerd? Het lijkt mij niet.

Kijk naar de gaswinning: de frustratie van de Groningers ligt tot dak hoogte opgetast; maar de parlementariërs wilden nog wat meer zekerheid over de gastoevoer. Dat was een verstoring van de symbolische orde, waar Vijlbrief tegen protesteerde. Hij kreeg zijn zin, met beton in de boorgaten. De aardbevingen zullen nog jaren doorgaan, maar dit gebaar moest de politiek maken.

De kunst van het conflict wordt competent bedreven door Geert Wilders en zijn PVV. Maar het zijn niet woorden, die ik zou gebruiken. Ze brengen hem niet dichter bij de macht. De rechter zal zich niet wagen aan het begrenzen van het woord demonisering. Politiek is met elkaar overleggen en verstandige routes naar oplossingen zoeken. Die zijn rechtsstatelijk, rationeel en pragmatisch; in die volgorde.

.