Alledaags fascisme

Door: Tom van Doormaal

De kiezer lijkt ons land te sturen in de richting van een regering met fascistische trekken , zonder iets inhoudelijks. “Stop de tsunami van vluchtelingen en Nederlander op één”, is dat praktische politiek of een ideaal? Het lijkt mij mager.

De klachten over de afwezigheid van de PVV in het parlement zijn veelzeggend, de agressieve simplismen van de grote leidsman op X misselijk makend. Jesse Klaver noemt hij bijvoorbeeld “smerige ophitser”. Politiek heeft te maken met stijl.

Het schijnt dat de PVV er groot en populair van wordt, maar het zal ons land niet verder brengen. Het valt mij niet echt gemakkelijk; mijn gevoel van naderend onheil wordt bijna alle dagen van de week gevoed.

Pfeiffer

Deze week was ik op een bijeenkomst waar Ilya Pfeijffer in gesprek was over de Europese verkiezingen. Daarbij kreeg hij een vraag over zijn identiteit en thuisland voorgelegd. “Ik ben alles ,”zei Ilya, “niet Italiaan, maar de bewoner van de stad waar ik woon, Europeaan, Nederlander, misschien ook wel een beetje Italiaan.”

Maar de schrijver heeft altijd tekst, dus hij vervolgde:

“Ik ben voor het eerst burger in een land met een fascistische president, Meloni. Maakt het enig verschil? Neen, het maakt helemaal niets uit. Alleen is er nu net een afspraak gemaakt dat alle rechters in het land aan een psychologisch onderzoek zullen worden onderworpen. Wat dat is? Geen idee, maar dat men de vingers uitstrekt naar de rechters, geeft te denken.”

Voor de lezers van zijn Alkibiades, kwam hij ook nog even met zijn schema, waarin de democratie overgaat in een ochlocratie; dat was in Nederland het geval, zei hij. Het is ook wel het schrikbewind van het gepeupel genoemd.

De zaal liet het zich in alle rust vertellen en reageerde amper.

Van Rossum

De kiezer heeft nooit ongelijk; het is een cliché waar Maarten van Rossum vuur over spoog in een gesprek met het Financieel Dagblad. “De kiezer heeft bijna altijd ongelijk”, was zijn repliek. Vrolijk werd ik wel van zijn boodschap over kiezersbedrog: de PVV heeft vrijwel alle beloften uit het programma op een hoop geveegd en in de ijskast gezet, omdat Wilders zijn electorale steun in uitvoerende macht wil omzetten.

Maar juist dat zal hen niet lukken. Dat ligt besloten in zijn taal, die beledigt, kwetst en hard is en constructieve verhoudingen onmogelijk maakt. Daardoor doet de uitvoering wat het altijd doet. Is het een bewuste manier om het spel van meerderheden en oppositie onmogelijk te maken?. Je mag b.v. iets vinden van Jesse Klaver of Sigrid Kaag. Alleen de mededeling dat zij een “heks” is, maakt dan dat gewoon en aardig als collega zijn niet genoeg meer is.

Moet zo iemand dan gedemoniseerd worden, vroeg het FD? Maarten van Rossum vond van wel. Op dat punt was ik het oneens met hem. Het politieke debat moet openbare vorm krijgen door journalistiek van wat Wilders “rioolratten” noemt. Maar door kwaadaardige retoriek krijg je meer intimidatie en bedreigingen. Daarmee is Het openbaar debat niet gediend en daarvan moet de politiek het juist hebben.

Procedures en regels

Nog een voorbeeld uit dezelfde week. De Raad van State heeft een jaar geleden uitspraak gedaan in een affaire die al ruim zes jaar loopt. De opdracht was: “provincie, regel dit even.”

Maar de provincie nam de tijd, liet zich niet opjagen, andere ambtelijke instituten stelden zich nog remmender op. Hoe kan dat? Is dat sabotage van het oordeel van de hoogste rechter? Het simpele antwoord is: druk van de toezicht houders en te veel regels.

Het iets langere antwoord is: de regels zijn zo ingewikkeld geworden dat gezond verstand geen ruimte krijgt en een zelfstandig oordeel nog minder. Dus de ambtelijke organisatie kijkt niet meer naar het totaal, maar toetst alleen de wijze waarop de eigen taak wordt vervuld. Dat veroorzaakt een situatie waarin niemand verantwoordelijk is of die verantwoordelijkheid wil nemen. Staatssecretaris Vijlbrief liet de Groningers zien dat soms ook politici dat integere zelfbewustzijn wel kunnen opbrengen.

De overheid is onbetrouwbaar geworden, dus een onpartijdige bureaucratie is onontbeerlijk, schrijft Tom van der Meer. Dat is een bestuurlijke opgave. “Tegelijk moeten politici niet vervallen in technocratie, maar inhoudelijk richting bieden aan de onvrede. Dat is een politieke opgave.” (p.130, “Waardenloze Politiek”)

Ik ben over die bureaucratie wel ontevreden, maar niet de onpartijdigheid is het probleem, of de onberekenbaarheid daarvan. De bureaucratie is overzichtelijk, want alleen dienaar van het eigenbelang en procedures. Het is de onvrede daarover, die de PVV zoveel stemmen brengt: zou Wilders deze ambtelijke onvermogens om de burgers te bedienen effectief gaan aanpakken? Ik geloof er niets van.

Toekomstvisie en politiek

Eentje dan nog, omdat we zo leuk op gang zijn?

De stichting Toekomstbeeld der Techniek vond dat de politiek beter gebruik moest maken van lange termijnvisie en valide kennis bij het vormen van beleid. Dat is mooi: omdat ik een deel van mijn werkzame leven aan rationele beleidsvorming heb gewijd, was ik toch weer nieuwsgierig. Ik schrijf “toch weer”, omdat ik maar heel weinig beleid heb gezien dat vlekkeloos gebruik maakte en maakt van beschikbare kennis of toekomstvisies.

De voorbeelden liggen voor het oprapen. De burgemeester Jeroen Dijsselbloem komt in Buitenhof pleiten voor een investering in zijn regio, omdat hij de onstuimige groei van ASML niet langer meer kan accommoderen. Daags na de happening in Nieuwspoort komt de krant dat er 2.5. miljard beschikbaar komt en de CEO van ASML is in zijn nopjes. Is dat uitvoering van een toekomstvisie of een sluwe industriepolitiek? De letters ASML vielen niet in de bijeenkomst. In de Wieringermeer is een groot windpark gebouwd, waarvan de opbrengst voor 70% verdwijnt in een immense doos van Microsoft. Is dat toekomstvisie?

De vraag stellen is hem beantwoorden, denk ik. Ik schreef de organisatie dus dat ik vind dat niet lange termijn visie, maar juist middellange termijnvisies met de politiek moeten worden besproken. Het paradijs op aarde wil iedereen wel, mits snel en tegen overzichtelijke kosten. Maar politieke sturing van beleid is niet voor ideologisch bevlogen achterbannen, maar een discussie voor mensen die op relatief korte termijn moeten bedenken wat er moet gebeuren.

Somberheid

Na deze week kijk ik dan weer even naar de formatie. “Nu is de inhoud aan bod”, zeggen de betrokkenen trots. Tja, verkiezingen van bijna een half jaar geleden, zijn ze daar al aan toe?

Maar smacht het land naar de fundamentele keuzen die gemaakt moeten worden? Ik weet het niet zo. Bijna geen onderwerp is controversieel verklaard door de zittende kamer en als het een keer hoog loopt, komt Groningen in opstand en laat de politiek Vijlbrief vallen. Voor de miljarden kostende compensatie van de kindertoeslagen, zal de aard van de regering ook weinig verschil maken.

De enigen die serieus aan de rem hangen zijn de fractieleden van het NSC; zij hebben zich verbonden aan een goed bestuur van dit land, maar weten dat dit met een sleutelrol van de PVV niet te verwachten is. Nog steeds roept Wilders op X zijn botte simplismen uit, want de radiostilte geldt niet voor hem.

Is het erg, allemaal? Neen, ook onder een epigoon van Wilders zullen de politieke processen hun gang gaan in ons land, grotendeels gesteund door ambtelijke procedures en rechtspraak. Het duurt nog wat langer voordat de vrijheden en beschaafde omgangsvormen verdwenen zullen zijn.

Ik bekeek de televisieserie over de Joodse Raad met huivering. Die toekomst is nog ver, maar herkenbaar is hij zeker.